Ma'ruza “korxona iqtisodiyoti” kursining mazmuni va vazifasi

5. Bozor iqtisodiyoti manfaatlar uyg’unlashuvidan iborat. Bozordagi har 
bir subyekt o’z manfaati uchun ishlaydi. Shuningdek, har bir subyekt bozor bilan 
hisoblashishga majbur, aks holda uning ishi yurmaydi, daromad olmaydi, 
xonavayron bo’ladi. Ishlab chiqaruvchiga va xaridorga nima kerakligini bozordagi 
narx aniqlab beradi.
6. Bozor iqisodiyoti ijtimoiy kafolatlar, adolat qoidalariga asoslanadi. 
Resurslarning miqdori va samarasiga qarab ishlab chiqish, tovarlar hamda 
xizmatlarni taqsimlash va shunga mos daromadga ega bo’lish, yuqori farovonlik 
darajasiga erishish adolatli hisoblanadi. Bu hammani teng qilish emas, balki 
jamiyatni 
tabaqalanishini 
anglatadi. 
Iqtisodiy 
subyektlar 
mehnatiga, 
ishbilarmonligiga va mulkiga qarab bir-biridan farqlanadi. Shu tufayli ularni 
daromadi, turmush darajasi va jamiyatdagi mavqyei bir xil bo’lmaydi.
7. Bozor iqisodiyoti ishlab chiqarish faoliyatini rag’batlantiruvchi 
kuchga aylantiradi. U moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarni zarur tovarlar 
hamda xizmatlar ishlab chiqarishga qaratadi. Behuda mehnat va resurs sarfini 
amalga oshirganlarni jazolaydi.
8. Bozor iqtisodiyoti moslashuvchan iqtisodiyot. U har qanday o’zga-
rishlarga hozirjavob, bozorda nima yetishmasa, uni tezda ishlab chiqarishga 
kirishadi. Shu bilan birga fan-texnika yangiliklarini tezda qabul qiladi. Yangi 
texnologiyani va ishlab chiqarishni boshqarishning keng ko’lamli usullarini joriy 
etadi. 
Bozor 
iqtisodiyoti 
tovarlar 
va 
xizmatlar 
to’kinchiligini 
ta’minlaydi.Tovarlarni tanlab olgan holda ehtiyojni qondirish imkoniyati yaratiladi. 
Bozor iqisodiyotining boshqa iqtisodiy tizimlar kabi o’z rivojlanish qonunlari 
mavjud bo’lib, ular ikki guruhga bo’linadi: 

---

a) umumiqtisodiy, lekin bozor iqtisodiyotiga asoslangan umumiqti-sodiy 
qonunlarlarga amal qilish. (mehnat unumdorligini oshirish, vaqtni tejash, ishlab 
chiqarish munosabatlarini ishlab chiqarish kuchlarining o’sishiga mos kelishi va 
boshqalar). 
b) bozor iqtisodiyotining o’ziga xos bo’lgan qonunlar (qiymat qonuni, talab 
va taklif; pul muomalasi qonuni). 
Bozor iqtisodiyoti iqtisodiyotni jadal rivojlantiruvchi uchta omilni yuzaga 
keltiradi:
1) iqtisodiy faoliyat erkinligi bu ishbilarmonlik, uddaburonlik uchun 
imkoniyat yaratish; 
2) raqobat, kim o’zdi qoidasini yuzaga keltirish, yangilikni joriy etishga 
undash, texnika – texnologiya, mehnat unumdorligi va ish sifatini oshirish, qattiq 
mehnat intizomini joriy etish kabi eng zarur bo’lgan omillarni yuzaga keltirish; 
3) daromadlarning cheklanmasligi – qo’shimcha daromad topishga inti-lishni 
kuchaytiradi.
Bozor iqtisodiyotini uchta asosiy rivojlantiruvchi kuchi mavjud:
- talab va taklif;
- raqobat kurashi; 
- narx. 
Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti, iqtisodiyotni tashkil etish, faoliyat 
ko’rsatish, tartibga solish va boshqarishning murakkab shakli bo’lib, tovar – pul 
munosabatlariga asoslanadi. Ishlab chiqaruvchilar bilan iste’molchilar o’rtasidagi 
aloqalar, shuningdek, o’zaro hamkorlik aloqalari faqat bozor orqali yuzaga keladi.  
Bozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiy faoliyatga asoslangan tovar munosabatlari 
yaxlitligini, har bir insonga o’z faoliyati natijasini o’ylab, oqilona xo’jalik 
yuritishni rag’batlantiruvchi demokratik iqtisodiyotni vujudga keltiradi.