Ma’ruza rejasi: So‘z boshi. Fanning maqsadi, umumiy tarkibi va uni boshqa umumuhandislik hamda maxsus fanlarni o‘rganishdagi o‘rni. Elektr energiya o‘ziga oid xossalari. Elektrotexnikaning qisqacha tarixi Tayanch so‘zlar

3 Elektrotexnikaning rivojlanishi.
Har qanday elektr zanjirini oʻzaro bogʻlangan aktiv va passiv ikki qutbliklardan iborat deb qarash mumkin (6.1.rasm).

Aktiv ikki qutblikni ekvivalent generator usuli bilan ketma-ket ulangan muqobil Ye_e EYuK manbai va R_e qashilikdan iborat tarmoq bilan almashtirish mumkin (6.2-rasm), passiv ikki qutblikning esa bitta R_n qarshilikka keltirish mumkin. 6.2-rasmdagi elektr sxema boʻyicha aktiv ikki qutblikning asosiy ishlash rejimlarini tushuntiramiz.

1. 
   Nominal rejim. Manba va istehmolchi shu rejimda uzoq vaqt ishlatishga moʻljallangan boʻladi. Har bir element va qurilma uchun nominal kuchlanish (U_n), nominal tok (I_n) va nominal kuvvat (R_n) belgilangan boʻladi. Masalan, ishlatilayotgan generatorlar uchun nominal kuchlanish 115 V, 230 V yoki 460 V qilib belgilangan, istehmolchilar uchun esa 110 V, 220 V yoki 440 V etib tayinlangan boʻladi.
   

1. 
   Salt ishlash rejimi (Rejim xolostogo xoda). Agar istehmolchi generatordan uzib qoʻyilsa (6.3-rasm), generator salt ishlash rejimida ishlay boshlaydi, unda
   

U_abx.x =E_e , I_x.x=0 , I_x.x R_e=0 boʻladi.

3) Qisqa tutashuv rejimi (Rejim korotkogo zamqkaniya). Bu rejim elektr zanjirlarida tasodifiy tashqi tahsirlar, avariyalar tufayli yuz beradi yoki sunhiy ravishda hosil qilinadi. Bunda istehmolchi qarshiligi "o"ga teng boʻlib qoladi (6.4-rasm), natijada generatordan oqayotgan tok eng katta qiymatga ega boʻladi:
R_n=0 , I_k.3= , I_k3 I_n .

Zanjirdagi tokning bunday tusatdan ortib ketishi oʻtkazgichning qizishiga va izolyatsiyaning kuyishiga olib kelishi, bu esa bahzi hollarda yongʻin chiqishiga sabab boʻlishi mumkin. SHuning uchun barcha elektr asboblari, qurilmalari va tizimlarida himoya vositalari (saqlagichlar) ulangan boʻladi, ular tok mahlum belgilangan qiymatga yetganda zanjirni asosiy tok berayotgan tarmoqdan uzib quyishga xizmat qiladi.

4) Moslashtirilgan rejim. Bu rejim elektr zanjirlarida sunhiy ravishda hosil qilinadi, bunda manbadan istehmolchiga maksimal energiya uzatiladi. Bunday hol R_e= R_N shart bajarilganda kuzatiladi, unda

R_n=I²R_n , , (6.1)

Salt ishlash rejimida I=0, R_n=0.

Qisqa tutashuv rejimida R_n=0, R_n=0.
R_n qarshilikning qanday qiymatida R_n eng katta boʻlishligini aniqlash uchun R_n ning (6.1) ifodasidan R_n boʻyicha hosila olamiz:
(6.2)

Matematika kursidan ma’lumki R_n funktsiya maksimum qiymatga erishadigan R_n argument qiymati (6.2) ifodani “0” ga aylanish shartidan topiladi:

.