Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

Н
ГОТ
оп
исх
ГОТ
В
Д
K
K
Q




Bu erda: Q
got
- maydalash ish unumdorligi tayyor mahsulotning maksimal
chikishtaminlaydigan chiqarish teshiklari o‘lchamlari bo’yicha m
3
.s maydalagichning ish
unumdorligi maydalaydigan material tavsiflarini xisobga olgan holda pasport malumotlar asosida
xisoblab aniqlanadi; Kv–mashinalardan foydalanish koeffitsenti kamida 0.85 avtomatlashtirilgan
zavodlar uchun esa 0.90-0.95 γ got – boshlangich tog‘ massasidan olingan tayyor mahsulot
(sheben)ning chikish ulushi (Boshlongich materialning o‘rtacha donadorlik tarkibidan kelib chikib
sifat mikdor sxemasini xisoblab aniqlanadi.) δgot - boshlangich xom-ashyo va tayyor
mahsulotning umumiy massasi g m
3
. γ
op
- maydalashga tushayotgan material mikdori belgilangan
tog‘ massasidan birlik ulushi Kn-materialning notekis berilish koeffitsenti TMZ ishlab chiqarish
quvvatining ish unumdorligiga kura (1-1.15)
2.4- rasm. SHag‘al va qumni aloxida beradigan shag‘al-qum TMZ ning Bosh plani
(Genplan)
1-o‘t uchirish saroyi ;2- kozonxona dush va kiyinish xonasi; 3- yontilgi moy benzin kuyish kolonnalar 
omborlari; 4 – dastlabki maydalash bulimii; 5-trasportyor; 6, 14, 15, 23 – yukni qayta ortish uzellari; 7- laborotoriya; 
8-idora va dispetcherlar xonasi; 9-xojatxona; 10-dam olish maydonchasi; 11- RMM 12- sheben ombori; 13-
avtomobillarga yuk ortish bunkeri; 16, 22 - boshqaruv pulti; 17- ikkinchi marta maydalash yuvish saralash bulimii; 
18- tranportyor; 19-kurikchilar; 20 – qum omborlari; 21-temir yo‘l platformalaridagi yuk ortish uzellari; 24-shag‘al 
omborlari; 25-temir yo‘l yo‘li. 
Ishlab chiqarish korxonalari jumladan TMZ lari maydonchalarini tanlash va asosiy rejasini
loyixalash VSN 182-74 bo’yicha mahalliy sharoitlar (iklim mahalliy releslar atrofdagi imoratlar
karerga yakinlagi)ni xisobga olib amalga oshiriladi. TMZ ning ko‘p chang chiqaradigan sexlari
odamlar ishlaydigan binolarga nisbatan shamolga teskari tomonda joylashtiriladi. Zavod
maydonchasini TMZ ning kelgusidagi faoliyati va kengaytirish imkoniyatini xisobga olib
tanlanadi. SHaxarchalar va zavodning mamuriy- xujalik bulimlari TMZ xududida emas, uning
tashkarisida joylashtiriladi ( 500-1000 m )
Binolar va inshootlar omborlar texnologiya va sanitariya yonginga karshi talablarga muvofik
shuningdek trasport harajatlari va materialni maydalash sexiga berish vaktini kamaytirishni
xisobga olib joylashtiriladi. Maydon nibatan tekis lekin suvni kochirish uchun kiya bo‘lishi kerak.

Binolar va inshootlar orasidagi masofa yonginga karshi portlashga odamlarnigng xavfsiz harakat

kilishiga muvofik bo‘lishi kerak.Asosiy rejanixal kilishda tosh materiallarini qayta ishlash va
boyitish namunaviy texnologik sxemalaridan foydalaniladi. Zavodningg bir joyda turish vaktining
uzokligiga karab TMZ lar asosiy rejalarini xal kilish bo’yicha kursatmalardan tulik yoki kisman
foydalaniladi.
Qum shag‘al va xarsanglardan iborat shag‘al qum materiallari – bo‘sh (yumshok) tog‘
jinslari pachalangan metamorfik magmatik va chukindi jisnlari maxsulidir.
Avtomobil yo‘llarin qurishda asfalt va sementobeton qorishmalar tayyorlashda temirbeton
buyumlarni yasashda shag‘al shag‘aldan xosil kilingan sheben va qum eng ko‘p ishlatiladigan
kurilish materiallari xisoblanadi. Standart talablarga javob beradigan tayyor mahsulot ( sheben
shag‘al qum ) olish maqsadida shag‘al-qum materiallarini qayta ishlash texnologiyasi
quyidagilarga bog‘liq: boshlangich shag‘al-qum materiallarni petrografik tarkibi qumlok gil
tarkibi, chansimon zarralar tayyor mahsulotning talab kilingan assortimeti va tog‘ trasport ishlari
( skavator bir- chumichli yuklagichga oid yoki gidromexanizatsiyalashagn ishlar) xususiyatiga.
SHag‘alni saralash zavodlarining texnologik sxemasi quyidagi ishlarni uz ichiga oladi. Qumni
saralash yuvish tasniflash va boyitish donalarning mustahkamligi va shakliga ko‘ra sheben va
shag‘alni boyitish (2.5–r)
2.5-rasm. Qum - shag‘alni saralash zavodning texnologik sxemasi
Ifloslantiradigan chikindilarning yuvilishiga kura boshlangich tog‘ massasini ikki toifaga
ajratish mumkin oson yuviladigan va kiyin yuviladigan. Titratuvchi galvirda xo‘llab saralash usuli

yordamida yuvish mumkin bo‘lgan tog‘ jinslari oson yuviladigan tog‘ jinslari xisoblanadi keyin

yuvishda texnologik sxemagsha maxsus yuvish mashina-apparatlari kiritiladi.
Boshlangich tog‘ massasiga kura shag‘al-qum materialni qayta ishlash texnologik sxemasiga
kura maydalash jarayoni kiritiladi,donalar va xarsanglarning eng kattalagiga karab maydalash
jarayoni bir ,ikki yoki uch bosqichda amalga oshiriladi.
Oson yuviluvchan shag‘al-qum materiallarini qayta ishlash maqsadida texnologik
sxemalarga bo‘lish mumkin, bunda shag‘al-qum massasini tovar sortlariga ajratish, galvirlarda
bajariladi va xarur bo‘lganda uningg uzida yuviladi. Galvirda yuvishda qumlarni boyitish
gidrotsiklonlarda gidravlik va maxsus tasniflagichlarda amalga oshiriladi. Keyin yuvilvdigan
boshlangich massalar uchun tovar navlariga ajratishdan oldin yoki qumni dastlabki elashdan keyin
yuvish mashinalarida yuvish ishlari kushiladi.
YUvishdan tashkari 1 -markali asfaltobeton uchun mo‘ljallangan, qumga bazan oz
mikdordagi bitum va sirt aktiv moddalar bilan ishlov berib aktivlashtiriladi. Qumlar yuzasini
musbat va manfiy elektr zaryadlari bilan “zardlash“ mumkin. SHu sababli triboelektrlangan
yuzaga manfiy elektr zaryadlari ishlov berishda kation SAMlarni kullash lozim anion SAMlar esa
triboelektrlagan yuzalarga musbat elektr zaryadlari bilan ishlov berishda samaralirok buladi.
Qumlarni triboaktivlashtirish maxsus kurilmalarda bajariladi bu kurilmalar aktivator – kuvur
(sirtli elektrlash) orkali qumni ketma-ketpuflaydi va unga dispersli-purkalaydigan sirt-aktiv
moddalar bilan ishlov beradi
Triboaktivlashtirish qumlar xosil kilish uchun zarur kushimchalar uskunalar mavjud ABZ
texnologik sxemaga mos tushadi.
2.6- rasm qumni triboaktivlashtirishning texnologik sxemasi