Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

1 –galvirli; 2- konusli maydalagich; 3- jag‘li maydalagich; 4- juvalimaydalagich. 
Galvirlar yuzasi kolosnik tur, elaklardan iborat. 
Elaklar gorizontal yoki kiya tekislikda joylashgan tebranma harakatlanadi.natijada yuzadagi 
elaklar galvirning yuk tushuradigan tomoniga siljiydi. Saralash oldindan bajaraladi, bunda 
boshlang‘ich xom-ashyodan nogabarit o‘lchamdagi yoki maydalash shart bo‘lmagan hamda oraliq 
material ajratib olinad.
Maydalash va yanchish mashinalari teksli-konstruktiv belgilari hamda kullaniladigan asosiy 
maydalash usuliga kura ,beshta sinfga bulinadi. YAssi, konusli ,juvali zarbli bolgali rotorli, 
maydalagichlar, barabanli tegirmonlar (maydalash uchun) . 
Maydalaydigan mashinalarningsamaradorligi 1k Vt.s. energiya bilan maydalaydigan 
material mikdori bilan baxolanadi.1t maydalangan mahsulotga sarflangan kilovatt- soatning 
teskaroi kattaligi – solishtirma energiya sarfi deyiladi. 
E ud = Q/E
Bu erda Q – maydalash mashinasining ish unumdorligi, E- maydalashga sarflangan quvvat 
kVt.s 
Yo‘l kurilishida yassi maydalagichlardan o‘rtacha va yuqori mustahkamlikka ega tog‘ 
jinslarini yirik va o‘rtacha maydalash uchun foydalaniladi. 
Oddiy harakatlanadigan yassi maydalagichlar yuqori mustahkamlikka ega va obraziv 
jinslarni maydalashda ishlatiladi, murakkab harakatladiganlari esa o‘rtacha mustahkamlikka ega 
tog‘ jinslarini maydalashga mo‘ljallagan. Ammo murakkab harakatli maydalagichlarning massasi 
va gabarit o‘lchamlari kichik bo‘lgani sababli yuqori mustahkamlikka ega va abraziv jinslarni 
maydalashda uskunalarida foydalaniladi bu uskunalarda aytib utilgan afzalliklar xal kiluvchi 
ahamiyatga ega. 
Rotorli maydalagichlar noabroziv tog‘ jinslarini (oxaktoshlar, dololitlar va b) maydalashga 
mo‘ljallangan bulib yuqori darajada maydalanadi. Kubsimon shag‘allarni ko‘p mikdorda 
chiqaradi, quvvat sigimi kam va maydalanmagan materialga sezgir. 
Tosh maydalagich zavodi (TMZ) ning texnologik jarayonilarini avtomatlashtirish. 
Zavodning jihozlanishi va avtomatlashtirish xajmi va darajasi texnologik sxema mavjud 
avtomatlvshtirish vositalari bildan belgilanadi. TMZ - ko‘p mikdorda mashinalarga ega bulagn 
oqimli –trasport sistema (OTZ)ni boshqaruv obektidir. (2.3-rasm) OTS dagi barcha mashinalar 
bir-biri bilan uzaro boglangan bulib bu zavodning texnologik sxemasini belgilaydi. 
Mashinalarni masofadan turi yoki markaziy boshqaruv pultidan avtomat rejimda boshkarish 
mumkin. Tamirlash ishlarini bajarishda mahalliy boshqaruv rejimi sozlash ishlari uchun esa OTS 
mashinalarini mahalliy blokirovkalangan boshqaruv rejimini nazarda tutiladi. 

---

2.3-rasm. Avtomatlashtirilgan TMZ sxemasi. 
1- kabul kiluvchi bunker; 2- plastikasimon taminlagich; 3- jag‘li maydalagich; 4- titratuvchi taminlagich; 5-
galvir; 6- tasmali konveyerlar; 7- bunkerlar; 8-daraja datchigi; 9-podshivniklar xaroratini nazorat kiluvchi datchik; 
10- avtomat moylash; 11- maydalagichning yuklanishini nazorat kiluvchi datchik; 12-daraja relesi; 13-galvirlar 
osmasining butunligini nazorat kiluvchi datchik; 14-moy bosimini nazorat kiluvchi datchik; 15-avtomat avtomobil 
torozisi; 16- televizion kurilma; 17-tezlik relesi; 18-konveyer tasmasida mavjud material datchigi. 
Mashinani ishga tushirishdan oldin ogoxlantiruvchi signalizatsiya ishag tushiriladi. Ish 
smenasi oxirida OTS ni tuxtatishdan avval texnologik zanjirdagi mashinalar materialdan 
bushatilishi kerak.Zavod blokirovkali boglanishlarga muvofik materialning texnologik oqimiga 
teskari yunalishda pult yordamida ishga tushiriladi. 
Xar bir mashinanda favkulotda tuxtatib kuyadigan uzib kuyuvchi apparat bor biron mashina 
favkulotda tuxtab kolsa, oqimdagi boshka hama mashinalar avtomat tarzda uchiriladi. 
YOpik binolarda joylashgan kata quvvatga ega mukim (kuchmas) .TMZda ish boshlanishi 
bilan bir vaktda apsiratsiya (xavotozalagich) sistemasi avtomat tarzda yokiladi, u barcha 
mashinalar ishdan tuxtagandan 10-15 minutdan sung uchadi. 
Avtomatlashtirish maydalalagichning maydalash maydoni tulib ketishidan saqlaydi. Tosh 
uzatilishi avtomat tarzda tartibga solib turiladi. Zarur bo‘lganda esa taminlagich uchiriladi jag‘li 
maydalagichlarda yuklanishni rostlaydigan sistema bulib ,maydalangan materiallarni olib 
ketadigantasmali konveyerlarning yuritmali elektrodvigatelili yuklamasi, hamda maydalagich 
ogzidagi materialning yuqori darajasi bo’yicha yuklama vazifasini bajaradi. 
Maydalash uskunasi talab etilagn ish unumi jag‘li maydalagichning yuritmasidangi yuklama 
datchigi (YUD) ni sozlash orqali taminlanadi. Zavodning yillik quvvatini aniklash. Odatda kata 
quvvatga ega zavodlarni quyidagi turlarga buladilar kuchmas – ish unumdorligi bir yilda 200 ming 
m3 dan rotik o‘rtacha 50-200 ming m3 kam quvvatli -50 ming m3 gacha. Bu shartli bo‘lish 
bo‘lsada, korxonani turqumlash masalasining xal kilishga imkon beradi. 
Texnologik jaryon sxemasiga kura zavodlar ochiq va yopik siklda ishlaydi, bazan ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotni yuvish va boyitishni ham amalga oshiriladi. Bir joydagi ekspluatatsiya 
vaktga kura zavodlar kuchma yoki blokli (ko‘pincha trassaga yakin bazalar) yarim ko‘chmas va 
yarim ko‘chma bo‘ladi. Zavodlar mahalliy relefga nisbatan gorizontal maydonchada 
joylashtiriladi buni gorizontal komponovka deyiladi adirlarda foydali kazilmalar bor joydagi 
joylashishni vertikal komponovka deyiladi. 
Gorizontal maydanchada joylashgan zavodlar maydalangan materialni maydalash sixidan 
saralash sexiga bir marta yokitarkoran kutaradigan bo‘lishi mumkin, buning sababi – kutarishdan 
keyin maturialning navbatdagi harakat og‘irligi kuchi tasiri ostida bo‘lgani makul. Adirlar va 

---

kiyaliklarda joylashgan zavodlar uskunalar shunday joylashtiriladiki bunda qayta ishlash vaktida 
material uzi kutarishlarsiz harakatlanishi mumkin . 
SHag‘alni yirikligiga kura uch xil o‘lchamli turlarga bulinadi. 5-10, 10-20, 20-40, 40-70 mm 
li. 
Tomonlarning kesishuviga muvofik shag‘alni qorishma sifatida bir necha turda shuningdek, 
10-15 (yoki 5-15) va 70 mm dan yirikrok etishtirib beradi. 
Tayyor mahsulot sheben bo’yicha TMZ quvvatini yirik maydalaydigan maydalagichning ish 
unumdorligi bo’yicha xisoblaydilar. 
Qgot=