Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

1-xom-ashyo berish; 2-sterjenli tegirmon; 3- galvir; 4- bunker; 5- trasportyor; 6- kompressor; 7- kuch 
kurilmasi; 8- qum tarkatgich; 9-aerolotok;10- avtomobil-samosval. 
YUklash ombor xujaligi – tog‘ massasini qayta ishlash zavodining texnologik kompleksi 
uchastkalaridan biridir. YUklash ombor xujaligini tashkil eti shva kompleks mexanizatsiyalash 
butun TMZ ning texnik iktisodiy kursatkichlariga va mahsulot sifatiga jiddiy tasir kursatadi. TMZ 
kurilishining umumiy baxosida omborlarini jihozlash harajatlari 20-40 % ni tashkil kiladi. 
Omborning sigdiruvchanligini uning turi va yuk ortish ishlarini mexanizatsiyalash usullari 
belgilaydi.Bu ishlar korxonaning unumdorligiga va tayyor mahsulotni yuklab berish rejimga 
bog‘liq. Omborlar tayyor mahsulot zaxiralarini yaratishda mo‘ljallangan bulib tranportga 
uzatishdagi zavod tuxtagandagi uzatishlarda korxona uzluksiz ishlashini taminlaydi. Tayyor 
mahsulot omborlari quyidagicha tasniflanadi saklash usuliga kura – ochiq yopik aralash jixlzlar 
shakli va turiga kura – konusli (2.10 a-rasm ) 
Tanlangan (2.10-rasm) tashkil etish usuliga kura estakadali tayyor mahsulot tasmali 
konveyerlardan omborga tashlanadi (2.10v-rasm) xandaksiz (eskavatorli)
Konusli omborlarda segregatsiya xisobiga ortilgan mahsulotlar sifati buziladi. (segretsiya – 
materialni joyidan kuzgatish va tashib olib ketishda buldozerdan foydalanish ekskavatorda 
agdarishomborning asos kismida kattik koplama yukligi) Bu kamchilikka yo‘l kuymaslik uchun 
buldozer ishlatilmaydi ekskavator urniga pnevmo harakatlanuvchi bir chumichli yuklagichlardan 
foydalaniladi. 
Tanlanadigan omborlar ham shunday kamchiliklardan xoli emas ularning afzalligi kata 
mikdorda mahsulot joylashtirish mumkin. 
YArimbunkerli va bunkerli omborlar kulayrokdir. Bunkerlarda bush maydon 
bulmaydishuning uchun mashinalar yordamida materiallarni uyum kilib tuplashga zaruriyat 
tugilmaydi.yuqori sifatli mahsulotni saklashda ular bekiyos. Jiddiy kamiligi narxi yuqori va kishda 
mahsulotni saklashda va ortishda foydalanish imkoni yuk. 

---

2.10-rasm. CHaqiqtosh omborlari sxemalari 
1-itaruvchi turdagi yuk tushirgich; 2- konveyerlar; 3- burilma konveyer. 
Korxonani avtomatlashtirishda esa naxi ancha arzon silos pulat yigish kismlarga ajratish 
omborlari ancha qulay. Ombordlari transport vosialariga ortish krnveyerli bunkerli ekskavatorli 
bir chumichli yuklagichlar yordamida bajariladi. 
Ortib junatilagn mahsulotlar xajmi va massasiga kura xisoblanadi.Tayyor mahsulotni 
avtomobil va temir yo‘l torozilarida konveyer usulida yuk ortishda esa uzluksiz xarakalanuvchi 
torozili tasmali dozatorlarda tortiladi. 
YUvish. Mayda navli yuvilgan sheben va shag‘al hamda konlar sifati bo’yicha bir jinsli 
bulmagan jinslarga nisbatan usib borayotgan kurilish talablariga kura maydalash zavodlarining 
texnologik sxemalariga ikki va xatto uch bosqichda yuvish ishlari kushiladi. Otkinchi va 
metamorfik jinsli konlarda gili kushimchalar bulmaydi shuning uchun bunday jinslarni qayta 
ishlash texnologik operatsiyalarda yuvish changsimon zarralar ko‘p bo‘lgandagina kuzda tutiladi. 
CHukindi jinsli tog‘larda va shag‘al - qum materiallarda doimo gil changsimon zarralar bulib 
ularning tarkibi ruxsat etilagan chegaran utadi. 
Gil linzalarda va proplast konlarda uchraydi. Portlagan massali gil TMZ ga kelib tushsa, 
xom- ashyongi qayta ishlash texnologik jarayoni buziladi va tayyor mahsulot ifloslanadi. 
Gilni maydalaganda elab olish xolatigacha parchalanadi.u konusli maydalagich 
aylanayotgan material ichida kolib kulcha shakliga kiradi va maydalagichning meyorda ishlashiga 
xalakit beradi. YUvish jarayoni gilning suvli muxitda emirilish xususiyatiga asoslangan bu 
xususiyati tufayli gil xom ashyodan ajralib okib ketishi mumkin. Suvga tushgan gil namni tortib 
oladi uning yuza katlamlari bukib yumshaydi.YUvish mashinasida hama tog‘ jinslari jadal 
ishkalanishi natijasida bu katlamldar butunlay chikib ketadi.Donalarning yangi ochilib kolgan 
yuzasi yana suv tasiriga duch keladi. 
Materialning yuviluvchanlik sifati yuviluvchanlik kursatkichi orkali tekshiriladi bu 
kursatkich material birligini yuvishga sarflangan energiya mikdorini belgilaydi (solishtirma 
energiya sarfi )