Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

Н
ГОТ
оп
исх
ГОТ
В
Д
K
K
Q




Bu erda: Q
got
- maydalash ish unumdorligi tayyor mahsulotning maksimal 
chikishtaminlaydigan chiqarish teshiklari o‘lchamlari bo’yicha m
3
.s maydalagichning ish 
unumdorligi maydalaydigan material tavsiflarini xisobga olgan holda pasport malumotlar asosida 
xisoblab aniqlanadi; Kv–mashinalardan foydalanish koeffitsenti kamida 0.85 avtomatlashtirilgan 
zavodlar uchun esa 0.90-0.95 γ got – boshlangich tog‘ massasidan olingan tayyor mahsulot 
(sheben)ning chikish ulushi (Boshlongich materialning o‘rtacha donadorlik tarkibidan kelib chikib 
sifat mikdor sxemasini xisoblab aniqlanadi.) δgot - boshlangich xom-ashyo va tayyor 
mahsulotning umumiy massasi g m
3
. γ
op
- maydalashga tushayotgan material mikdori belgilangan 
tog‘ massasidan birlik ulushi Kn-materialning notekis berilish koeffitsenti TMZ ishlab chiqarish 
quvvatining ish unumdorligiga kura (1-1.15) 
2.4- rasm. SHag‘al va qumni aloxida beradigan shag‘al-qum TMZ ning Bosh plani 
(Genplan) 
1-o‘t uchirish saroyi ;2- kozonxona dush va kiyinish xonasi; 3- yontilgi moy benzin kuyish kolonnalar 
omborlari; 4 – dastlabki maydalash bulimii; 5-trasportyor; 6, 14, 15, 23 – yukni qayta ortish uzellari; 7- laborotoriya; 
8-idora va dispetcherlar xonasi; 9-xojatxona; 10-dam olish maydonchasi; 11- RMM 12- sheben ombori; 13-
avtomobillarga yuk ortish bunkeri; 16, 22 - boshqaruv pulti; 17- ikkinchi marta maydalash yuvish saralash bulimii; 
18- tranportyor; 19-kurikchilar; 20 – qum omborlari; 21-temir yo‘l platformalaridagi yuk ortish uzellari; 24-shag‘al 
omborlari; 25-temir yo‘l yo‘li. 
Ishlab chiqarish korxonalari jumladan TMZ lari maydonchalarini tanlash va asosiy rejasini 
loyixalash VSN 182-74 bo’yicha mahalliy sharoitlar (iklim mahalliy releslar atrofdagi imoratlar
karerga yakinlagi)ni xisobga olib amalga oshiriladi. TMZ ning ko‘p chang chiqaradigan sexlari 
odamlar ishlaydigan binolarga nisbatan shamolga teskari tomonda joylashtiriladi. Zavod 
maydonchasini TMZ ning kelgusidagi faoliyati va kengaytirish imkoniyatini xisobga olib 
tanlanadi. SHaxarchalar va zavodning mamuriy- xujalik bulimlari TMZ xududida emas, uning 
tashkarisida joylashtiriladi ( 500-1000 m ) 
Binolar va inshootlar omborlar texnologiya va sanitariya yonginga karshi talablarga muvofik 
shuningdek trasport harajatlari va materialni maydalash sexiga berish vaktini kamaytirishni 
xisobga olib joylashtiriladi. Maydon nibatan tekis lekin suvni kochirish uchun kiya bo‘lishi kerak. 

---

Binolar va inshootlar orasidagi masofa yonginga karshi portlashga odamlarnigng xavfsiz harakat 
kilishiga muvofik bo‘lishi kerak.Asosiy rejanixal kilishda tosh materiallarini qayta ishlash va 
boyitish namunaviy texnologik sxemalaridan foydalaniladi. Zavodningg bir joyda turish vaktining 
uzokligiga karab TMZ lar asosiy rejalarini xal kilish bo’yicha kursatmalardan tulik yoki kisman 
foydalaniladi. 
Qum shag‘al va xarsanglardan iborat shag‘al qum materiallari – bo‘sh (yumshok) tog‘ 
jinslari pachalangan metamorfik magmatik va chukindi jisnlari maxsulidir. 
Avtomobil yo‘llarin qurishda asfalt va sementobeton qorishmalar tayyorlashda temirbeton 
buyumlarni yasashda shag‘al shag‘aldan xosil kilingan sheben va qum eng ko‘p ishlatiladigan 
kurilish materiallari xisoblanadi. Standart talablarga javob beradigan tayyor mahsulot ( sheben 
shag‘al qum ) olish maqsadida shag‘al-qum materiallarini qayta ishlash texnologiyasi 
quyidagilarga bog‘liq: boshlangich shag‘al-qum materiallarni petrografik tarkibi qumlok gil 
tarkibi, chansimon zarralar tayyor mahsulotning talab kilingan assortimeti va tog‘ trasport ishlari 
( skavator bir- chumichli yuklagichga oid yoki gidromexanizatsiyalashagn ishlar) xususiyatiga. 
SHag‘alni saralash zavodlarining texnologik sxemasi quyidagi ishlarni uz ichiga oladi. Qumni 
saralash yuvish tasniflash va boyitish donalarning mustahkamligi va shakliga ko‘ra sheben va 
shag‘alni boyitish (2.5–r) 
2.5-rasm. Qum - shag‘alni saralash zavodning texnologik sxemasi 
Ifloslantiradigan chikindilarning yuvilishiga kura boshlangich tog‘ massasini ikki toifaga 
ajratish mumkin oson yuviladigan va kiyin yuviladigan. Titratuvchi galvirda xo‘llab saralash usuli 

---

yordamida yuvish mumkin bo‘lgan tog‘ jinslari oson yuviladigan tog‘ jinslari xisoblanadi keyin 
yuvishda texnologik sxemagsha maxsus yuvish mashina-apparatlari kiritiladi. 
Boshlangich tog‘ massasiga kura shag‘al-qum materialni qayta ishlash texnologik sxemasiga 
kura maydalash jarayoni kiritiladi,donalar va xarsanglarning eng kattalagiga karab maydalash 
jarayoni bir ,ikki yoki uch bosqichda amalga oshiriladi. 
Oson yuviluvchan shag‘al-qum materiallarini qayta ishlash maqsadida texnologik 
sxemalarga bo‘lish mumkin, bunda shag‘al-qum massasini tovar sortlariga ajratish, galvirlarda 
bajariladi va xarur bo‘lganda uningg uzida yuviladi. Galvirda yuvishda qumlarni boyitish 
gidrotsiklonlarda gidravlik va maxsus tasniflagichlarda amalga oshiriladi. Keyin yuvilvdigan 
boshlangich massalar uchun tovar navlariga ajratishdan oldin yoki qumni dastlabki elashdan keyin 
yuvish mashinalarida yuvish ishlari kushiladi. 
YUvishdan tashkari 1 -markali asfaltobeton uchun mo‘ljallangan, qumga bazan oz 
mikdordagi bitum va sirt aktiv moddalar bilan ishlov berib aktivlashtiriladi. Qumlar yuzasini 
musbat va manfiy elektr zaryadlari bilan “zardlash“ mumkin. SHu sababli triboelektrlangan 
yuzaga manfiy elektr zaryadlari ishlov berishda kation SAMlarni kullash lozim anion SAMlar esa 
triboelektrlagan yuzalarga musbat elektr zaryadlari bilan ishlov berishda samaralirok buladi. 
Qumlarni triboaktivlashtirish maxsus kurilmalarda bajariladi bu kurilmalar aktivator – kuvur 
(sirtli elektrlash) orkali qumni ketma-ketpuflaydi va unga dispersli-purkalaydigan sirt-aktiv 
moddalar bilan ishlov beradi 
Triboaktivlashtirish qumlar xosil kilish uchun zarur kushimchalar uskunalar mavjud ABZ 
texnologik sxemaga mos tushadi.
2.6- rasm qumni triboaktivlashtirishning texnologik sxemasi