Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

E ud =N/P 
Bu erda: N- Materialni yuvish uchun kerakli energiya kVt P– mashinaning ish unumdorligi 
t.s 
Solishtirma energiya sarfiga kura u yoki bu materialni yuvishda yuvish mashinasining turini 
tanlash mumkin. YUvishga kam quvvat sarflanadigan oson yuviluvchan materialni yassi vibro 
galvirlarda yuvish mumkin.Kiyin yuviladigan materiallar uchun jadal tasir kiluvchi murrakab 
yuvish mashinalari kerak buladi.shag‘al yuvadigan saralaydigan galvirlar titratuvchi yassi 
galvirlar tog‘orali kiya va gorizontal yuvish mashinalari . 
Suv sarfi ortishi bilan yuvish samaradorligi malum chegarada oshadi. suv xaroratining 
ortishigilli zarralarni boglaydigan modddalarning yanada jadal erishishiga sabab buladi natijada 
yuvish samadorligi oshadi. Suvga elektrolitlar kushilganda magniy va kalsiy kationlarning tulik 
almashinuvi yuz berib zarralarning ilashish kuchi kamayadi.Gil yanada govak bulib, 
gidrochidamliligi kamayadi suvda oson yoyiladi,1 % gacha elektorit sarfida gilning kuruk 
msassasi xisobida yuvilish vakti taxminan 1.5-2 marta kiskaradi. 
Gidravlik tasniflash donalarning suyuklikda chukib kolish texligi bo’yicha bir-biridan 
ajratishi tasniflagichlarda bajariladi. Gidravlik tasniflanadigan material yirikligi 5 mmdan 

---

oshmaydi. Tasniflash suvni vertikal va gorizontal okizib amalga oshiriladi. Gidravlik va mexanik 
tasniflagichlardan tashkari spiral tasniflagichlar ham ishlatiladi u asosiy ishchi kismi spiral kurilma 
bo‘lgan kutidan iborat.spirallar aylanganda suv bilan kelib tushgan qum loykalanadi tarkibida 
mayda zarralar bo‘lgan okindilar okizish ostonasi orkali kutining pastki kismiga xaydaladi yirik 
zarralar esa spiral yordamida yuqoridagi tukish darchasiga yuboriladi. Spiralli tasniflagichlar 
oddiy kata ish unumdorligi va samaraliligi bilan ajralib turadi. 
Gidravlik tasniflagichlarni gravitatsiyali apparatlarda suv donador materialni yirikligiga 
ko‘ra navlarga ajratuvchi muxit vazifasini bajaradi. Gorizontal va vertikal tasniflagichlar 
ishlatiladi. (2.11-rasm)
2.11-rasm. Vertikal gidrotasniflagichlarda qum-shag‘al aralashmasini yuvish va tasniflash 
sxemasi. 
Gidrotasniflash quyidagicha kechadi. Qum - shag‘al aralashmasi pastki kalta kuvur orkali 
tasniflagichga beriladi aralashma diffuzor 3 dan utib boyitish kamerasi 2 ga tushadi. Boyitish 
kamerasining kesim yuzasi diffuzorning yuqori kesim yuzasidan ancha kata. SHu sababli 
chikayotgan aralashma oqimining tezligi ancha kamayodi natijada boyitish kamerasi 2 dan 
tasniflash kamerasi 4 ga tushayotgan eng yirik zarralar tushib koladi.Tasniflash kamerasi diffuzor 
3 bilan apparatning ichki kobigi orasida joylashgan. 
Tasniflash kamerasi 4 ning pastkig kismiga kalta kuvur 5 orkali suv minorasidan bosim 
ostida toza suv yuboriladi.Suv kameradagi materiallarni tindiradi shu oqimdan materiallar berilgan 
chegaraviy donaga kura ajratiladi chukish tezligi tepaga yo‘langan bulib suv oqimi tezligidan 
kichik bo‘lgan qum zarralari yuqori okizuvchi kollektor orkali kuvur 1 bo’yicha shlamga okiziladi 
tasniflash kamerasi 4 dan tushib kolgan yirik mahsulot suvsizlantiriladi va omborga tashiladi. 
Bunday gidrotasniflash bita chegaraviy donaga kura material donalari o‘lchamlarini ikkita 
tuplamga ajratishga imkon beradi. Donalar chegarasi 0.5 dan 3 mm oralikda. 
Donalari shakliga kura shebenni boyitish. Kubsimon sheben teshikli elaklari bo‘lgan 
vibrogalvirlar yordamida zarbli tasir kiluvchi rotorli va barabanli granulyatorlarda shebenni 
danalarga bulib xosil kilinadi. 2.12-rasm 

---

2.12-rasm. Donalarni shakliga kura shebenni boyitish sxemasi. 
SHebenni ishlab chiqarishga oid ko‘plab izlanishlar va amaliyotda tasdtklanishicha beton 
qorishmalarda donalar shakliga bog‘liq. Kurilish ishlarida tabiiy toshlardan olingan shebenga 
belgilangan standartlar undagi plastikasimon va ignasimon donalarning massa ulushini 25 % ga 
bazan 15 % gacha cheklaydi. Kalinligi yokikengligidan uzunligidan 3 marta va undan ortik kichik 
bo‘lgan donalar ham plastikasimon-ignasimon donalar xisoblanadi. 
Donalarni shakliga kura boyitish quyidagiyaa amalga oshiriladi. Maydalagna mahsulot ensiz 
sortlarga yoyiladi. Bu sortlar teshikli elaklarda saralanadi. Barabanli granulyatorda boyitish 
quyidagicha bajariladi. Baraban aylanganda yirikligi 150 mm gacha bo‘lgan mahsulot kuraka 
uxshagan liftirlar bilan kamrab olinib yuqoriga kutariladi. Barabanning yuqori nuktasiga etmasdan 
bo‘laklar liftirdan sirganib pastga joylashgan material katlamiga tushadi.Bundan tashkari baraban 
aylanganda yuqori katlamdagi material pastga tushadi.Bo‘laklao pastga tushganda va 
yumalaganda mayda ponasimon donalar uvilanadi parchalanadi, utkir kirralari sinadi natijada 
chakikto uning shakli yaxshilanadi. 
Suvsizlantirish. shag‘al va sheben asosan vibrogalvirlarda kui esa spirallli tasniflagichlarda 
suvsizlantiriladi. SHag‘al sheben va qumni ishlab chiqarishkeltirilgan ishlarni ketma-ketlikda 
bajarishdan iborat bulib bu ishlar kurilish materiallarini olish texnik jarayonini tashkil kiladi. 
Berilagn turdagi mahsulotni ishlab chiqarishTMZ texnologik sxemasiga saralash ,tasniflash 
,maydalash, yuvish va boyitish ishlarni kiritish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Qayta ishlash 
texnologiyasini tanlash uchun, dastlabki malumotlar bo‘lishi zarur. 
SHeben va shag‘alni mustahkamligiga ko‘ra boyitish. SHebenning mustahkamligi markasi 
bilan tavsiflanadi. Bu suvga tuyingan boshlangich tog‘ massasining sikilagan xolatdagi 
mustahkamlik chegarasiga mos keladi va silindrda sikilgan (ezilgan) shebenning 
maydalanuvchanligi kura belgilanadi.Bundan tashkari avtomobil 
yo‘llari kurilishiga 
mo‘ljallangan sheben tokchali barabanlarda eyilishi bilan tavsiflanadi. 
Mustahkamlikka kura boyitish ajratuvchi mashinalar mexanik tasniflagichlarda og‘ir 
muxitda amalga oshiriladi. Dastlabki ikkita usul eng ko‘p qo‘llaniladi. Turlicha mustahkamlikdagi 
mineral donalarning zichligi ham xar xil buladi. Bunday donalarning galma-gal chiqadigan suv 
oqimida ajratish jarayoni cho’ktirib ajratish deb ataladi va cho’ktirib ajratuvchi mashinalarda 
amalga oshiriladi. (2.13-rasm) 

---

2.13-rasm. Cho’ktirib ajratadigan mashinalarda shebenni ( shag‘alni) boyitish sxemasi