Masharipova barno erkin qizi

1.3-§. Bolajaq tárbiyashı-pedagoglardı kásiplik iskerlikke tayarlaw ámeliyatı: xarakteristika hám analiz
Globallasıw dáwiri dúnyadaǵı joqarı tálim sisteması oqıtıwshıları aldına kasiplik tálim beriwde kútá úlken talaplar qoyıp atır. Zamanagóy qánigeler tek ǵana ulıwma materiallıq hám kásiplik kompetensiyaǵa iye bolıwları, bálki tabısqa erisiw mútajliklerin seziwleri, miynet bazarında básekige shıdamlı kadrlarǵa úlken zárúrlik bar ekenligin seziwi kerek.
Kásiplik motivler iskerlikke úndewshi bolıp, bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kariera, jámiyette óziniń múnásip ornın tabıw sıyaqlı kónlikpelerdi qáliplestiredi. Háreket motivlerı studenttiń ózinen-ózi jetilistiriwinde zárúrli áhmiyetke iye. Social motivler bolsa bolajaq tárbiyashılarǵa jámiyette óz ornın tabıwda kómeklesedi. Motivler oqıw iskerligine úndew menen birge, maqsetke jetiw ushın jol hám usıllar tańlawǵa járdem beredi. Oqıw iskerliginde oqıw motivlerı studentler tárepinen tańlanıp, olar studenttiń maqseti, qızıǵıwshılıǵı, keleshek jobalarına tikkeley baylanıslı boladı. Magistrlıq jumısımız boyınsha alıp baratırǵan izertlewimiz dawamında bolajaq tárbiyashı-pedagoglardıń kásiplik motivaciya hám kásiplik baǵdarlanǵanlıǵınıń, tálim procesiniń didaktikalıq támiynatı hám de pedagogikalıq shárt-shárayatların analiz qılıw maqsetinde tájiriybe-sınaw jumısları da alıp barılmaqta. Tájiriybe obyekti retinde ózim oqıp atırǵan Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń 1- hám 2-basqısh mektepke shekemgi tálim studentleri menen Pedagogika fakultetiniń Ellikqala filiali mektepke shekemgi tálim baǵdarı studentleri tańlap alındı. Tájiriybe-sınaw jumısları úsh jóneliste alıp barıldı:
1. Mektepke shekemgi tálim baǵdarı studentlerinde kásiplik baǵdarlanǵanlıq hám motivaciyanıń qálipleskenligi sáwbet, anketa-sorawnama, testler tiykarında úyrenildi hám analiz etildi (úyreniwler dawam etpekte).
2. Oqıw joba hám programmalar mazmunında kásiplik motivaciyanı qáliplestiriwdiń jaǵdayı analiz etildi.
3. JOO da auditoriyadan tısqarı ilajlar hám oqıw processinde motivaciyanı qáliplestiriwdiń ámeldegi jaǵdayı úyrenildi.
Anketa-sorawnamalar teń ǵana tárbiyashı-pedagoglardıń kásiplik motivaciyasın anıqlawǵa qaratıldı. Sorawnamalarda tómendegi mazmunǵa, yaǵnıy:

• 
  bolajaq tárbiyashı-pedagoglardıń kásibine qızıǵıwshılıǵı ;
  
• 
  Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminde oqıw procesin shólkemlestiriw, saxnalastırıw hám dóretiwshilik iskerlikti shólkemlestiriw kónlikpeleri;
  
• 
  Mektepke shekemgi jastaǵı balalar psixologiyasın biliwi;
  
• 
  bolajaq pedagogikalıq iskerlik procesin shólkemlestiriwge tiyisli kónlikpe, ilimiy tájriybelerge iye ekenligi;
  
• 
  tárbiyashı kásibiniń student jeke múmkinshilikleri hám xarakterine muwapıq ekenligi;
  
• 
  balalar menen baylanısqa kirise alıwı ;
  
• 
  bolajaq qánige kózqarasınan social óz ornına iye bolıwı hám húrmetke ılayıq ekenligin seziwi sıyaqlı táreplerge itibar qaratılǵan.
  

Atap ótiw kerek, mektepke shekemgi tálim baǵdarınıń bakalavriatqa qoyılǵan ilimiy tájiriybe talaplarında “Qánigeliktiń anıq kásiplik, ilimiy baǵdarları menen tanıstırıw, kásip iskerligi qásiyetleri, iskerliginiń ústin turatuǵın baǵdarları haqqındaǵı bilimlerdi beriw” belgilep qoyılǵan.
Oqıw rejede studentlerdi kásipke baǵdarlaw yamasa motivaciyanı qáliplestiriw boyınsha pánler kem. Qánigelik pánleri blogında “Mektepke shekemgi tálimdi shólkemlestiriw hám baslıqtıń shólkemlestiriwshilik mádeniyati” páni 3-basqıshtıń 2-semestri hám 4-basqıshqa kiritilgen. Biraq, usı pán programmasında mektepke shekemgi tálimdi shólkemlestiriw mazmunı sáwlelendirilgen. Programma mazmunında kásiplik motivaciyanı qáliplestiriw menen baylanıslı temalarǵa orın ajratılmaǵan. Tańlaw pánleri blogında “Qánigelikke kirisiw” hám de “Dóretiwshilik iskerlikke úyretiw” pánleri kiritilgen. “Qánigelikke kirisiw” pániniń jumısshı programmasında 10 saat lekciya hám 8 saat ámeliy shınıǵıw berilgen, biraq pánniń predmeti hám wazıypaları, tárbiyashılıq kásibi, tárbiyashıǵa qoyılatuǵın talaplar temasına 2 saat ajıratılǵan bolıp, bul jeterli emes degen juwmaqqa keldik. 8 saat temalar mektepke shekemgi tálimdi rawajlanıw sisteması hám túrleri, huqıqıy, normativ hám metodikalıq tiykarları, mektepke shekemgi tálim shólkemin basqarıw hám jumıs hújjetleri, mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminiń shańaraq, mektep hám máhelle menen sheriklikti támiyinlew máselelerine ajıratılǵan. Ámeliy shınıǵıwda da áne usı temalar berilgen bolıp, mektepke shekemgi tálim shólkemi direktorı – basqarıwshınıń kásiplik wazıypaları temasına 2 saat ajıratılǵan.
Analiz nátiyjeleri sonı kórsetti, usı oqıw modulında studentlerdiń kásiplik motivaciyasın qáliplestiriwge tiyisli temalar ushın saatlar júdá kem ajıratılǵan.
Oqıw ámeliyatı dawam etiw waqtı 1 hám 2-basqısh studentleri ushın bir hápteni hám jámi 36 saattı quraydı. Bul dáwirde studentler mektepke shekemgi jastaǵı tárbiylanıwshılardıń rawajlanıwı hám tárbiyası menen baylanıslı processlerdi ushıratadı. “Mektepke shekemgi pedagogika” hám “Balalar fiziologiyasi” pánlerinen alǵan teoriyalıq bilimlerine tayanǵan halda, tálim-tárbiya procesin alıp barıwdı úyrenedi. Balalardıń biliw iskerligin aktivlestiriwge járdem beretuǵın usıllardan paydalanǵan halda studentler túrli pedagogikalıq processlerdi shólkemlestiriw menen baylanıslı ilimiy tájriybelerdi iyeleydi. Studentler mektepke shekemgi tálim shólkemi tárbiyashısı jumıs iskerligin baqlaw, tárbiyashı wazıypasında isley alıw hám balalar jámááti menen individual tárizde tálim-tárbiya islerdi aparıwǵa úyretiledi. Pedagog kásibine bolǵan qızıǵıwshılıq hám muhabbatları, óz pedagogikalıq qábiletlerin jetilistiriw hám de arnawlı hám pedagogikalıq pánlerge qızıǵıwshılıǵın asırıw ústinde islenedi.
Bolajaq tárbiyashı-pedagoglardıń motivaciyanı qáliplestiriw hám kásiplik iskerlikke tayın emesliklerin tiykarlaytuǵın sebeplerdi alıp kelgen halda izertlew temasınıń aktuallıǵın xarakteristikalaymız:

• 
  bolajaq tárbiyashılardıń kásiplik motivaciyasın qáliplestiriwde olardıń individual hám psixologiyalıq qásiyetleriniń inabatqa alınbaǵanlıǵı;
  
• 
  bolajaq tárbiyashılardıń kásiplik motivaciyasın qáliplestiriwde lekciya hám ámeliy bilimler úzliksiz hám ajıralmas túrde berilmegenligi;
  
• 
  bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda sırtqı motivaciyanı ishki motivaciyaǵa aylandırıw ushın oqıw processinde optimal sharayatlar jeterli emesligi;
  
• 
  bolajak tárbiyashı-pedagoglar kásiplik motivaciyasın qáliplestiriwge jóneltirilgen nátiyjeli metod, forma hám de qurallar, strategiya hám texnologiyalar anıqlanıp, ámeliyatqa engizilmegenligi;
  

Bul sebeplerdi saplastırıw aktual másele. Sebebi bolajaq tárbiyashılardıń:

• 
  mektepke shekemgi tálim shólkemlerinde tárbiyalanıwshılardıń dóretiwshilik aktivligi ushın sharayat jaratıw;
  
• 
  kórkem óner tarawına tiyisli qábiletlerin anıqlaw hám qáliplestiriw;
  
• 
  pedagogikalıq proceste, iskerlik oraylarında teatrlastırılǵan hám basqa iskerlik túrleriniń turaqlı baylanıslılıǵı ushın sharayat jaratıw;
  
• 
  balalardı ruwxıy tárbiyalaw, átirap-álem menen tanıstırıw, emocional álemin bayıtıw, dóretiwshilikke itibar hám qızıǵıwshılıq oyatıw;
  
• 
  kommunikativ múnásibetlerdi rawajlandırıw, ózgelerdi tıńlaw hám oy-pikirlerdi úyrengen halda islew ilimiy tájriybelerin qáliplestiriw;
  
• 
  xalqımızdıń bay materiallıq-ruwxıy miyrasları haqqında bilimlerdi iyelew, olardı qádirlewge úyretiw;
  
• 
  balalardı teatr mádeniyatına tartıw sıyaqlı kónlikpe, ilimiy tájiriybelerdi ámeliyatqa engiziw jolların ózlestiriwleri olardıń óz kásibinde tabıslı iskerlik alıp barıwı ushın zárúrli esaplanadı.
  

Bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kásiplik motivaciyanı qáliplestiriwde saxna hám saxnalastırıw túsinikleri boyınsha ilimiy-metodikalıq bilimler beriw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Sh.T.Yusupovtıń pikirine qaraǵanda, “Saxna qatań intizam hám tártipti húrmet etedi. Naǵız sonıń ushın saxna jaqsılıqtı en jaydırıw, dóretiwshiniń óz sózin aytatuǵın úlken bir muqaddes mákanǵa aylandı.” ⁴
Saxnada sóylep turǵan insannıń jaǵdayı qolaylı hám tábiyiy bolıwı kerek, ol eki ayaqta bekkem hám qolay tura alıwı kerek, bul deneniń bekkemligi, dene salmaǵın pútkil bulshıq et hám súyeklerge teń bólistiriliwin támiyinleydi. Bastı iyip turıw yamasa keyin basıp taslaw múmkin emes, onı erkin uslap, moyındı qıspay turıw kerek: bul tamaq hám kegirdektiń erkinligin, tábiyiyligin támiyinleydi. Saxnadaǵı baslawshınıń júzi jalǵanlıqtan uzaq hám ulıwma wazıypa bolǵan dóretiwshilik ideyasına boysındırılǵan bolıwı zárúr. Shınıǵıw processinde mıyıq tartıw, ózi atqarıp atırǵan jumıstan quwanısh, kewillilik faktorı kóriniwi shárt. Qol erkin bolıwı, arqaǵa yamasa tóske baylanıspaǵan, qaptalǵa erkin túsirilgen bolıwı kerek.⁵
Bolajaq tárbiyashı-pedagoglardıń keltirilgen saxna mádeniyatı boyınsha talaplardı ózlestiriwleri ushın ámeliy shınıǵıwlarda saxnalastırıw procesi dúziliwi kerek. Sebebi ámelde orınlanǵan iskerlik studentlerde kónlikpe, ilimiy tájriybelerdi bekkemleniwine járdem beredi. “Balalardı saxnalastırıw hám dóretiwshilik iskerlikke úyretiw” pániniń maqseti studentlerde tárbiylanıwshılar dóretiwshiligine basshılıq qılıw ushın ámeliy bilim hám de kónlikpeler qáliplestiriwden ibarat.
Analiz nátiyjeleri sonı kórsetedi, joqarı pedagogikalıq tálim sistemasında professor-oqıtıwshılar keleshektegi pedagoglar kásiplik motivaciyasın qáliplestiriw ushın oqıtıwda zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardı keń qollawı, teoriyalıq bilimlerdi ámeliyatqa nátiyjeni ámelde engiziw kónlikpelerin qáliplestiriwi zárúr.
Bolajaq tárbiyashı-pedagoglar kásiplik motivaciyasın qáliplestiriwdiń sapa natiyjeliligi tómendegi bilimlendiriwge tiyisli jaǵdaylar jaratıw menen kepillik beriledi:

•