Mashina detallari fanining o‘rni va ahamiyati, o‘rganiladigan muammolari

Mashina detallarini tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallar va ularning xususiyatlari.
Mashina detallarini tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallar ish jarayoni davomida ta’mirlanmasdan ishonchli ishlashi, hamda tannarxi arzon, texnologik jihatdan esa tayyorlash oson bo‘lishi kerak.
Mashinalar tannarxining asosiy qismini unga sarf qilingan materiallar tashkil etadi. Masalan, bu miqdor avtomobil sanoatida 55% ... 70%ni, ko‘tarish—tashish mashinalarida 70% ... 75% ni tashkil etadi.
Detallarni tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallarni tanlash unga qo‘yilgan talablarga bogliq bo‘ladi. Masalan, detalning o‘lchamlari uning mustahkamligi bilan belgilansa, bu detallarni mexanik xarakteristikalari yuqori bo‘lgan (termik qayta ishlash, yaxshilash, toblash yo‘li bilan erishilgan) po‘lat yoki cho‘yan materiallardan tayyorlash tavsiya etiladi. Detallarning o‘lchamlari uning bikrliga bilan belgilansa, bunday detallarni elastiklik moduli yuqori bo‘lgan termik qayta ishlanmagan po‘lat va cho‘yan materiallardan tayyorlash kerak.
Ishlash jarayonida detallarda kontakg kuchlanish hodisasi, hamda shu o‘zaro ilashgan yuzalarda sirpanish natijasida eyilish hodisasi ro‘y bersa, bu detallarni qattiqligi yuqori bo‘lgan, ya’ni toblangan materiallardan tayyorlash tavsiya etiladi.
Ilashishdagi sirpanishni, ya’ni detallarning o‘zaro eyilishini kamaytirish uchun, detallar eyilishga chidamli materiallardan tayyorlanishi kerak. Bunda ilashayotgan detallar antifriksion juft (podshipniklar) hosil qilish uchun antifriksion (bronza, antifriksion plastmassa) materiallardan, friksion juftlarda (mufta, tormoz, friksion uzatma) esa friksion materiallar ishlatilishi kerak.
Mashina detallari asosan qora, rangli metallarni kotishmalari va metallmas materiallardan tayyorlanadi. Mashina detallarini tayyorlash uchun ishlatiladigan asosiy materiallar bilan tanishib chiqamiz.
Cho‘yan. Bu temir (92% gacha), utlerod (2,14% dan 5% gacha) hamda kremniy (4,3 % gacha), marganets (2 % gacha), oltingugurt (0,07% gacha), fosfor (1,2% gacha) aralashmalardan tashkil topgan kotishma. Bu tarkibiy qismlar cho‘yan xossasiga quyidagicha ta’sir ko’rsatadi.
Cho‘yanda uglerod ikki xil ko‘rinishda: erkin holatda grafit ko‘rinshida; temir bilan kimyoviy birikma holatida — sementit ko’rininshda bo‘ladi. Agar cho‘yandagi uglerod butunlay yoki qisman grafit ko‘rinishida bo‘lsa, sindirilgan yuzasi kulrang bo‘ladi, shuning uchun qulrang cho‘yan deb yuritiladi. Agar sindirilgan yuzasi oq rangda bulsa, oq cho‘yan deb ataladi. Kremniy kulrang cho’yan, marganets esa oq cho’yan olish imkonini beradi. Oltingugurt va fosfor zararli aralashmalar bo’lib, cho’yanning mo’rtlik xususiyatini oshiradi. Kulrang va oq cho’yanlar xossalariga ko’ra bir-biridan keskin farq qiladi. Oq cho’yan juda qattiq va mo’rt bo’lib, unga asbob bilan ishlov berish qiyin, asosan po’latni ishlab chikarishda ishlatiladi, shuning uchun ham qayta ishlanuvchi cho’yan deb ataladi. Kulrang cho’yan yaxshi quyiladi, nisbatan yumshoq, asboblar bilan oson ishlov berish mumkin, eyilishga yaxshi qarshilik ko’rsata oladi.
Po’lat.Mashinasozliqda ishlatiladigan po’latlar GOST asosida uglerodli va legirlangan po’latlarga ajratiladi,
Tarkibida ko’pi bilan 0,6% (ayrim holarda 0,85 % gacha etadi) uglerod bo’lgan po’latlarga konstruksion uglerodli po’latlardeyiladi. Konstruksionuglerodli po‘latlar sifatiga ko’ra oddiy sifatli va sifatli gruppalarga bulinadi.