Mashinalaridan foydalanish, texnik

 
 
 
 

---

70 
10-§. Agregat ish unumining turlari 
10.1-§. Agregat haqiqiy ish unumini mohiyati 
Ma’lumki, ish vaqtida agregat to‘g‘ri chiziq bo‘ylab aniq Harakatlanmasligi,
ishlov berilgan joyni qisman qo‘shib qayta ishlashi, traktorning shataksirashi, salt 
yurishlari, texnologik va texnik xizmat ko‘rsatishda to‘xtab turishi va boshqa 
sabablarga ko‘ra uning haqiqiy ish unumi nazariy ish unumiga nisbatan farq 
qiladi. 
Agregatning haqiqiy ish unumini aniqlashda uning haqiqiy qamrash 
kengligini nazariy qamrash kengligiga (β), haqiqiy tezligini nazariy tezligiga(ε) va 
toza ishga ketgan vaqtni smena vaqtiga nisbati (τ) bilan aniqlanadigan foydalanish 
koeffitsientlarini hisobga olgan holda aniqlanadi. 
U holda agregatning bir smenadagi haqiqiy ish unumi quyidagicha aniqlanadi: 




sm
t
k
i
i
i
t
T
B
T
B
W
1
,
0
1
,
0
.


, ga/smena 
Haqiqiy 
h
В
va konstruktiv 
к
В
qamrov kengliklari orasida qo‘yidagi 
munosabat mavjud:
к
h
В
В


, bundan 

к
h
В
В

bunda

- agregatning konstruktiv qamrov kengligidan foydalanish koeffitsienti. 
Konstruktiv 
к
В
qamrov kenglidan chala foydalanish sabablari: 
Tayanch iboralar: haqiqiy ish unumi va turlari, agregatning 
qamrash kengligi, tezligi? Smena vaqtidan foydalanish, agregat ish 
unumini oshirishning tashkiliy-xo’jalik, texnikaviy, tashkiliy-tehnologik 
va sotsial zahiralari.
 

---

71 
1) agregatni noto‘g‘ri boshqarish – ishlov berilayotgan maydonni 
qo‘shimcha qoplanishiga yoki uning bir qismini qolib ketishiga olib keladi; 
2) agregatni noto‘g‘ri tuzish – masalan, tanlangan traktorning quvvati keng 
qamrovli mashinani ishlatishga etmaydi;
3) mashina qismlarini noto‘g‘ri sozlash – plug korpuslari bir-biriga va ramaga 
nisbatan to‘g‘ri o‘rnatilmasa, qamrov kengligiga putur etadi; 
4) qamrov B
k
kengligidan chala foydalanish – ba’zan “Keys” kombaynlari 
bilan yuqori hosilli g‘allani o‘rishda operator tomonidan jatkaning bir qismini 
bo‘sh qoldirish hollari uchrab turadi. 
Agregatlarning haqiqiy ish unumini hisoblashda β ning qiymatlari:
- 
tirkama pluglar uchun – 1,10; osma pluglar uchun – 
07
,
1
03
,
1

;
- 
tishli boronalar uchun – 
98
,
0
95
,
0

;
- 
tuproqqa yoppasiga ishlov beruvchi kultivatorlar uchun – 
98
,
0
96
,
0

;
- 
barcha turdagi seyalkalar uchun – 1,0;
- 
silos kombaynlari uchun – 
0
,
1
95
,
0

;
- 
makkajo‘xori kombaynlari uchun – 1,0. 
Ma’lumki, har qanday agregat muayyan texnologik operatsiyani bajarishda 
shu operatsiyaga mos agrotexnologik ishchi 
i

tezlik bilan harakatlanadi. Uning 
qiymatlari quyidagi omillar ta’sirida nazariy 
n

tezlikdan farq qiladi. 
Bu omillarning ta’siri tezlikdan foydalanish 

koeffitsienti nisbat 
yordamida topiladi. 
t
i




, bundan



t
i

. 
Bu omillarga quyidagilar kiradi: 
1) traktor harakatlantirgichlari (g‘ildirak, zanjir) ning shataksirashi; 
2) mashinaga tushayotgan yuklanish qiymatlarini o‘zgarishi (tuproqning 
turli qarshiliklari, ekinlar hosildorligining maydon bo‘ylab bir tekis bo‘lmasligi va 
b.) tufayli g‘ildiraklar (yulduzchalar)ning aylanish chastotalarini kamayishi; 

---

72 
3) 
g‘ildirak 
dinamik 
д
r
radiusining 
o‘zgarishi 
(shinalarning 
deformatsiyalanishi, tuproqning turlicha ko‘tarish qobiliyati tufayli). 
Agregatning sof (foydali) ish vaqti 
i
Т
smena vaqti 
sm
Т
dan doimo kichik 
bo‘ladi. CHunki, mexanizatsiyalashgan ishlarni bajarishda smena vaqtining bir 
qismi dalaga kirish va chiqishga, qayrilishlarga, mashinani yonilg‘i, o‘g‘it yoki 
urug‘ bilan yuklashga, nosozliklarni bartaraf etishga, texnik xizmat ko‘rsatishga va 
boshqa xildagi to‘xtashlarga sarflanadi. 
Vaqtdan foydalanish darajasi smena vaqtidan foydalanish koeffitsienti 

bilan baholanadi: 
sm
i
Т
Т


, bundan

sm
i
Т
Т

.