Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент
FIZIKA FANINI O’QITISHNING ILMIY METODLARI
Download 4.72 Mb. Pdf ko'rish
|
17.Fizika-matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kalit so‘zlar
|
17
FIZIKA FANINI O’QITISHNING ILMIY METODLARI Xo‘jaboyeva Sadoqat Xorazm viloyat Urganch shahar 8-maktab fizika fani o‘qituvchisi Tel:93 751 94 90 Annotatsiya: Ushbu maqolada fizika fanini o‘qitishda o‘ziga xos ilmiy metodlardan foydalanish haqida fikr yuritiladi. Kalit so‘zlar: metod, fizika ta’limining davriylik qonuniyati. Bugungi kunda fizika fanini o‘qitishda ko‘plab usullar mavjud bo‘lib har bir pedagogik metodning o‘ziga xos yangicha qarashlari mavjud hisoblanadi. Fizikani o‘qitishda ko‘plab tizim va qonuniyatlar mavjud hisoblanadi. Ta’lim jarayoni bir davrdan navbatdagi davrga o‘tgan sari ta’lim mazmuni, vositalari, nati- jalarida ham o‘zgarishlar yuz beradi: ta’lim mazmuni o‘qituvchidan o‘quvchiga qarab hara- kat qiladi, bilimlar о’zlashtirilib, faoliyatda ishlay boshlaydi, ko‘nikmalar malaka darajasiga ko‘tariladi, ijodiy faoliyat tajribasi o‘quvchi ixtiyoriga o‘qib, ijod qilish vositasiga, munosa- batlar egallanib tevarak-atrofdagi narsa-hodisalarni hissiy baholash omiliga aylanadi. Shunday o‘zgarishlar ta’lim vositalarida ham sodir bo‘ladi. O’quvchi o‘rganilgan bilim, o‘zlashtirilgan faoliyat usulini topshiriq, muamolarni bajarish vositasi sifatida ishlata boshlaydi. O’quv pred- metiga oid bilimlar va ularni faoliyatda ishlatish usullari - taqqoslash, guruhlash, tasnif etish bir-biriga uyg‘unlashib o‘quvchilar faoliyatining jadallashuviga olib keladi. Sifat o‘zgarishlari ta’lim natijalarida ham yuz beradi: davrdan davrga o‘tgan sari o‘quvchi mavhum, harakatsiz, atroflicha anglanmagan bilimlardan aniq, tushunilgan, harakatchan bilimlarga qarab boradi, bil- imlarni o‘zlashtirishning quyi darajasidan yuqori darajasiga ko‘tariladi, muammo, topshiriqlarni jadallashgan sur’atda bajaradi, o‘zining va o‘zgalar faoliyatidagi kamchiliklarni ko‘ra oladi va tuzata biladi. Bulardan ko‘rinadiki, ta’lim jarayonida yuz beradigan o‘zgarishlarni sezish, an- glash, tasnif etish ta’lim davrlarida yanada yaqqolroq sezila boshlaydi. Fizika ta’limining davriylik qonuniyati to‘g‘risida fikrlashni davom ettirish uchun ta’lim davriyligiga quyidagicha ta’rif beramiz: o‘z harakatining boshlangan nuqtasiga rivojlangan holda qaytib keladigan va yana rivojlanish uchun undan uzoqlashadigan amplitudasi (ko‘lami) kattalashib boruvchi spiralsimon harakatga fizika jarayoni davriyligi deyiladi. Ta’rifga aniqliklar kiritamiz. 1-aniqlik. Fizika ta’limi jarayoni davriyligining bosh xususiyati didaktik hodisalarning rivojlangan holda takrorlanishidir. Unda ta’lim aktlari rivojlanib, ta’lim bosqichlariga, ta’lim bosqichlari rivojlanib ta’lim davrlariga o‘tadi. 2-aniqlik. Fizika ta’limi davriyligining yana bir xususiyati oldingi davrdan keyingi davrga o‘tgan sari o‘rganilayotgan o‘quv materiali - ta’lim mazmunini to‘liq o‘zlashtirish nuqtayi nazarlarining aniqlasha borishidir. O’quv materialini to‘liq o‘zlashtirish talablariga ko‘ra, ta’lim jarayonining axborotlarni o‘rganish, mustahkamlash yoki ishlov berish, tizimga keltirish, sinash nuqtayi nazarlarini farq qilamiz. Fizikada tebranayotgan jismning dastlabki holatiga qaytib kelishi uchun ketgan eng qisqa vaqt tebranish davri deb yuritiladi. Ishlab chiqarishda «davr» atamasi tez-tez uchrab turadi. Mehnat predmeti ishlab chiqarish davrlaridan o‘tgach, iste’mol tovariga aylanadi. Mehnat predmeti ishlab chiqarishning har bir davrida ma’lum bir shaklga kiradi. Bu o‘zgarishlarning hammasi iste’mol tovarida o‘z aksini topadi. Mehnat jarayonlarida bo‘lganidek, ta’lim jarayonida ham ta’lim mazmuni turli shakllarga olib kiriladi: ta’rif, qoida, tayanch tushunchalar o‘qitish va o‘qish ehtiyojlariga ko‘ra o‘zgartiriladi. Masalan, tezlikka berilgan ta’rifni tahlil qilaylik. Jismning tekis harakatdagi tezligi jism bosib o‘tgan yo‘lni shu yo‘lni bosib o‘tish uchun ketgan vaqt nisbatiga teng kattalikdir. Yoki birlik vaqt ichida jism bosib o‘tadigan yo‘lga son qiymati jihatidan teng bo‘lgan fizikaviy kattalikka tekis harakat tezligi deyiladi. Keltirilgan ta’rif o‘qitish va o‘qish ehtiyojiga ko‘ra ta’lim mazmunining ilk shakllantirilgan ko‘rinishi bo‘lsa, shu ta’rifni o‘quvchilarning yanada puxta o‘zlashtirishini ta’minlash maqsadida ta’rifning matematik ifodasi shakllaridan yoki unga taalluqli masalalardan foydalaniladi. v=S/t, (bu yerda v - tezlik, S - yo‘l, t - vaqt), yoki tezlik = yo‘l/vaqt. Velosipedchi har soatda o‘rtacha 27 km yo‘l bosgan bo‘lsa, 29 17 6 soatda necha km yo‘lni bosib o‘tadi? Buxoro bilan Toshkent orasidagi masofa 570 km. Shu masofani poezd 10 soatda bosib o‘tdi. Poezdning o‘rtacha harakat tezligini toping. O’rtacha tezlik quyidagicha ko‘rinishlarda yoziladi: v=S/t (bu yerda v - tezlik, S - yo‘l, t - vaqt) yoki o‘rtacha tezlik=yo‘l/vaqt. Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, fizika fani amalyotda keng joriy etilishi darslar sifatini oshirish mamlakat rivojiga ulkan hissa qo‘shadi. Fizikani o‘qitishda o‘qituvchi o‘ziga hos metodlardan keng foydalanish va innovatsion tarzda dars mashg‘ulotlarini olib borishi lozim. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Bugayev A.I. Metodika prepodavaniya fiziki v sredney shkole. –M., Prosvesheniye, 1981. 4.Malafeyev R.I. Problemnoye obucheniye fiziki v sredney shkole. –M., Prosvesheniye, 1980. 5 2. Avliyoqulov N.X. Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari. - T.:Muallif, 2001 3. Амонашвили Ш.А. Как живёте дети? -М .: Просвещение, 1986, с. 115. 4. Ahmedjonov O.I. va boshqalar. Fizikadan test namunalari va izohlari. Oliy o‘quv yurtiga kiruvchilar uchun. -Toshkent: Ibn Sino, 1993. -208- |
