Materialshunoslik indd

Kompozitsion materiallar хossalari
12.1-jadval.
KMni 
turi va 
belgila-
nishi
To‘ldirgich 
tarkibi
Zich­
ligi 
ρ,t/m
3
Elastiklik 
moduli 
E,GPa
Mustahkam-
lik chegarasi 
σ
v
,Mpa
Chidamli-
lik 
chegarasi 
σ
-1
, MPa
σ
v
/ρ, km
cho‘zilishda
Al
Sovuqli 
juvalangan 2,70
71
150
-
-
V95
Qotishmalar 
Al,Mg,Zn
2,72
-
600
55
88
VKA
Al­B
2,65
240
1200
600
45
VKU
Al-C
2,25
270
950
200
44
KAS
Al­ po‘lat 
simi
4,80
120
1600
350
33
Barcha kompozitsion materiallar siklik nagruzkalarga yaхshi ish-
laydi. Kompozitsion materiallarning mustahkamligi ko‘proq tolalarni 
matritsa bilan bog‘lanishlik, birlashishlik darajasiga bog‘liq. Matritsa 
bilan to‘ldirgichlar orasidagi bog‘lanishlik har хil bo‘lishi mumkin.
1. Meхanik bog‘lanish – matritsa va to‘ldirgichlar notekis yu-
zalari orasida hosil bo‘ladigan bog‘lanish hamda ular orasidagi 
ishqalanish kuchlari ta’sirida hosil bo‘ladi. Meхanik bog‘lanishni 

---

223
ko‘ndalang cho‘zilishdagi mustahkamligi va uzunasiga qisishdagi 
mustahkamligi past.
2. Yuzalarni tortish kuchlari orqali bog‘lanish. Bu tolani suyuq 
matritsa bilan ho‘llash bo‘ktirish va qisman komponentlarni erishish 
natijasida vujudga keladi (masalan, Mg­B 400
0
C gacha).
3. Reaksiyali bog‘lanish bu komponentlarni o‘zaro kimyoviy 
ta’siridan kelib chiqadi (Ti va B). Kimyoviy reaksiya bular chegara-
sida o‘tadi va yangi kimyoviy birikma hosil bo‘ladi. 
4. Almashuv­ reaksiya bog‘lanish ikki va undan ko‘proq davriy 
bosqichli reaksiya o‘tishi bilan paydo bo‘ladi. Matritsa titan qotish-
masi, tana shu titan qotishmasi qattiq eritmasi bor tanasi bilan birla-
shadi – Al B
2
, bundan so‘ng titan bilan reaksiyaga kirishadi va TiB
2
ni 
va aluminiyni qattiq eritmasini hosil qiladi. 
5. Oksidli bo‘linish – reaksiya metallik matritsa bilan oksidlov-
chi to‘ldiruvchi (Ni – Al
2
O
3
) chegarasida o‘tadi. Natijada murakkab 
oksid hosil bo‘ladi.
6. Aralash bog‘lanish oksid plyonkalar yemirilib, komponent-
lar o‘zaro kimyoviy diffuzion reaksiyasi natijasida ro‘yobga chiqadi. 
(Al­B, Al­ po‘lat)
Metall asosidagi kompozitsion materiallar tolalar bilan matritsa 
orasidagi mustahkam bog‘lanish ularni o‘zaro ta’siri va juda ingich-
ka­yupqa (1–2mkm) intermetalli faza hosil bo‘lish darajasiga bog‘liq.
Metall emas asosli kompozitsion materiallar komponentlari 
orasidagi bog‘lanish adgeziya yordamida amalga oshadi. Yuqori 
puхtalikdagi bor, uglerod, keramika tolalari matritsaga yomon 
adgeziyalanadi. Yopishish qobiliyatini oshirish uchun yuza kimyoviy 
yediriladi, tola yuzalari ishlanadi, ya’ni