Matn tilshunosligi

MATN KOMPONENTLARI
Matn - bu so'zlar oddiy to'plami emas. Bu uslubiy va mavzuni aniqlash va umumiy va uning tizimli butunligini ega ma'noda bog'liq takliflar muayyan soni. Matn final qismida mantiqiy xulosaga olib kerak kuzatilishi asosiy g'oya bo'lishi kerak. og'zaki (og'zaki so'zidir baland) va yozma (qog'oz yoki elektron shaklda yozma bayonotda) - matn ikki xil bo'ladi. hajmi, u kamida ikki jumla iborat bo'lishi mumkin. nima deb savol javob uchun matn turlari, siz bir necha oddiy mavzularni ochish kerak. Boshladik!
MATN KOMPONENTLARI
asosiy tarkibiy qismlardan biri muallifi va tasvirlangan mavzu o'z munosabatini ko'rsatib, uning yaratishda ochib fikr emas. fikr nom yoki matnning ma'nosi takliflari birida ham bo'lishi mumkin aks ettiradi. g'oya - bu mehribon, bir asosiy g'oya uchun muallif, va matnlarni yaratish hisoblanadi.
Muhim mavzu. hamma matnni muayyan mavzu yaxlitligi va ahamiyatini ifoda holda yutqaziladi. Bu hech qanday umumiy ma'noda bilan so'z va jazo umumiy majmuini bo'ladi. matn muhokamasi asosiy va keng tarqalgan bo'ysunadi. Ya'ni umumiy mazmunini aks ettiradi va semantik yadro rolini o'ynaydi. Qanday aniq berilgan mavzu bilan yoritilgan bo'ladi, u tayyor matn qiymati va ahamiyati bilan bog'liq. katta matn asosiy mavzusi sub-mavzularni bir qator bo'lingan bo'lishi mumkin. Ular esa, o'z navbatida, tez-tez bir ma'noda sifatida harakat bandlarida (mikrotemy) bo'linadi. Kontekst - unda kiritilgan jumla ma'nosini, tushunish lozim matn, bir qismi. yashirin fikr topish mumkin matnda aniq ma'noga tashqari, bir kelib chaqirdi. Har bir matn ma'lum ichki tuzilishini, yoki tuzilishiga ega. Asosan takliflar majmui uch qismdan, bog'langan, ya'ni joriy etish, asosiy qismi va xulosasi iborat. «Kirish» qismi sifatida asosiy g'oyasini, mavzuni va kelajakda murojaat qilinadi ochiq masalalarni tilga oldi. moddaning bu qismi asos, siz javob berishingiz mumkin allaqachon, matn turlari qanday bo'ladi.
MATNDA INFORMATIVLIK
Matn (lotincha: textus — mato; birikma) — maʼlum moddiy tashuvchiga bog‘langan inson fikri; belgilarning umumiy izchil va to‘liq ketma-ketligi.
„Matn“ tushunchasining ikkita asosiy talqini mavjud: immanent (kengaytirilgan, falsafiy qarashlarga yo‘g‘rilgan) va reprezentativ (asosan, xususiy munosabat aks etgan). Immanent yondashuv matnda voqelikka xolis munosabat bildirib, uning ichki tuzilishini uchinchi shaxs tomonidan yoritishga e‘tibor qaratishni nazarda tutadi. Reprezentativ yondoshuv esa, matnni tashqi voqelik haqidagi maʼlumotni taqdim etishning maxsus shakli sifatida ko‘rib chiqishni anglatadi.
Tilshunoslikda „matn“ atamasi keng doirada, jumladan, og‘zaki nutq namunalarida ham qo‘llaniladi. Matnni idrok etish matn lingvistikasi va psixolingvistika doirasida o‘rganiladi. I. R. Galperin matn xususiyatlari haqida to‘xtalib o‘tar ekan, unga quyidagicha taʼrif beradi: „Matn bu yozma hujjat shaklida ob’ektivlashtirilgan, turli xil leksik, grammatik va mantiqiy bog‘lanishlar bilan birlashtirilgan bir qator bayonotlardan tashkil topgan, axloqiy xarakter, pragmatik munosabat va shunga mos ravishda adabiy qayta ishlangan maʼlum bir xususiyatga ega bo‘lgan yozma xabardir“^[1].
atnning semantik yaxlitligi mavjud voqelikdagi bog‘lanish va bog‘liqliklar (ijtimoiy hodisalar, tabiat hodisalari, inson, uning tashqi ko‘rinishi va ichki dunyosi, jonsiz tabiat ob’ektlari va boshqalar)ni aks ettiradi.
Nutq predmetining birligi gapning mavzusidir. Mavzu esa matnning semantik o‘zagi, uning ixchamlashtirilgan va umumlashtirilgan mazmunidir.
„Matn mazmuni“ tushunchasi nutqning axborot mazmuni kategoriyasi bilan bog‘liq jarayon bo‘lib, faqat matnga xosdir. U o‘quvchiga hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni, ularning barcha sohalardagi ahamiyatini muallifning individual munosabati orqali xabardor qiladi, unga semantik yaxlitlik beradi.
Katta matnda yetakchi mavzu bir qator kichik tarkibiy mavzularga, kichik mavzular esa o‘z navbatida paragraflar (mikro-mavzular)ga bo‘linadi.
MATN TARKIBIDAGI MATN QISIMLARINING MUSTAQILLIGI VA BOG'LIQLIGI
Matnda gaplar o’zaro turli sintaktik aloqa vositalari yordamida birikadi. Ularga takroriy bo’laklar, olmoshlar, xiazmatik konstruksiyalar, zamon va makon ifodalovchi birliklar, kesimlarning zamon shakllari, modal so’zlar kabi turli leksik-grammatik birliklar kiradi. «Bizningcha, sintaktik aloqaning bu turi qo’shma gap komponentlari orasidagi grammatik aloqaga o’xshab ketadi, faqat murakkabroq ko’rinishda yuzaga chiqadi. Ma’lumki, qo’shma gap komponentlari orasida biriktirish, qiyoslash, zidlash, sabab-natija, shart-payt, aniqlash, izohlash kabi mazmuniy munosabatlar ifodalanadi. Bu munosabatlar qo’shma gapning uch turi: bog’lovchisiz, bog’langan va ergash gapli qo’shma gaplarda komponentlarni o’zaro biriktiruvchi sintaktik aloqa vositalarintonatsiya, bog’lovchilar, bog’lovchi vazifasidagi so’zlar, gap bo’laklari tartibi, olmoshlar, ayrim so’zlarning takrorlanishi, umumiy ikkinchi darajali bo’laklar, kesimlarning zamon munosabati kabilar orqali reallashadi. Ko’rinadiki, qo’shma gaplarda sintaktik aloqa predikatsiyalar orasida o’rnatiladi. Tekstda esa sintaktik aloqa bir butun gaplar, superfrazali sintaktik butunliklar, abzaslar, qismlar, bo’limlar, boblar o’rtasida yuzaga chiqib uning mazmuniy va struktural birligini ta’minlaydi»²². Demak, matn tarkibidagi gaplar faqat struktural jihatdan emas, balki mazmunan ham bir-birini taqozo qilishi kerak ekan. Matn butunligida mazmuniy yaqinlik qanchalik ahamiyatli bo’lsa, mazmun izchilligi ham shunchalik muhim Masalan:
1. Hovli yog’ tushsa yalagudek top-toza bo’ldi. 

2. 
   Ahmad bugun ham darsga kelmadimi? 3. Har qanday chuqurlikdan ham yuksaklikka ko’tarilish mumkin. 4. O’qituvchining vazifasi o’quvchilarga orzu ulashishdan, orzu qilishni o’rgatishdan iborat bo’lmog’i lozim.
   

Yuqorida to’rtta gap ketma-ket keltirildi. Lekin ularda mazmuniy yaqinlik yo’q.