Mав3у биогеография фанининг метОдологик aсослари ва Ўрганиш объекти

1. Энг қадимги (рельект) жой учун организмлар шу жой учун бирламчи флора ёки фаунани ташкил қилади. Айни вақтда шу ерда бундай организмлар яшаса хам улар шу майдон флора ва фаунасини йўналтирувчи бўла олмайди. Сабаби рельект организмлар археоорганизмлардир.
2. Флора ёки фауна ядроси - бу груупа организмларига шу жойнинг биоценозидаги кўзга яққол ташланадиган доминант организмлар группаси киради. Булар узоқ ўтмишда шу жой шароити учун яхши мослашиб, ривожланиб кетган ва айни пайтда шу жойнинг флораси ёки фаунаси учун хал қилувчи ёки йўналтирувчи кучга эга бўлган группалар ҳисобланади. Бундай этмайди. Қачонки иқлим шароигининг кескин ўзгариши турли хил ҳодисалар ва геологик ўзгаришларгина уларнинг флора ва фаунасига таъсир қила олиши мумкин.
3. Автохтон организмлар - "авто" ўзи "хтон" ер дегани грекча. Флора ва фаунадаги бундай организмлар шу ўрганилаётган майдоннинг ўзида пайдо бўлган, яъни абориген (туб ерли) турларгина ва уларнинг узок йиллар давомида ўзаро дурагайланиши ва табиий танланиши натижасида вужудга келган турларни хосил қилади. Булар шу майдон учун хосил қилувчи ёки йўналтирувчи кучга эга бўлмаса хам экологик шароитга чидамлилик жихатидан устун туради.
4. Аллохтон ёки меграпион - флора ва фауналарнинг пайдо бўлиши грекча "аллос" бошқа, бегона "хтон" ер дегани. Миграция эса кўчиш дегани. Маълум турларни бир Ҳудуддан иккинчи ҳудудга келиб яшаб қолиши тушунилади.
Назорат учун саволлар
1. Флора тушунчасини моҳиятини тушунтиринг?
2. Фауна тушунчасини изохланг?
3. Флора ва фауна инвентаризацияси деганда нимани тушунасиз?
4. Флора ва фаунанинг маълум майдонда ўзгариши ва яшаш шароитига кўра гуруҳлари қандай?
5. Флора ва фаунани ўрганишдан мақсад нима?
Таянч иборалар
Флора, фауна, флора ва фауна инвентаризацияси, викаризм, энг қадимги релъект организмлар, флора ва фауна ядроси, автохтон, аллохтон организмлар.

MАВ3У -8. Ўсимликларни географик тарқалиши
·Ўсимликларни аҳамияти. ·Таксономик бирликлар тизими. ·Ўсимликлар дунёсини географик тарқалишига кўра ҳукмронликларга ажратилиши. лористик областлар.
Ер шарининг барча экологик шароитларида ўсимлик ва ҳайвонларнинг маълум турлари шу шароитга мослашиб қолади. Натижада бир-бири билан келиб чиқиши ва генетик жиҳатлари яқин бўлган бир қанча экологик шароитлар ёнма-ён жойлашган бўлиши мумкин. Ўсимлик ва ҳайвонлар экватордан шимолга ва жанубга томон бир-биридан кескин фарқ қилади. Сабаби қуёшнинг тик бурчак асосида тушиши натижасида зоналлик келиб чиқади. Ғарбдан-шарққа томон эса кучли фарқ қилмайди. Шунга кўра ўсимлик ва ҳайвонларнинг тарқалишини ўрганишда таксономик бирликлардан фойдаланилади:
1. Ҳукмронлик. Ҳукмронлик энг катта таксонамик бирлик бўлиб, ўсимлик ва ҳайвонларнинг тарихан келиб чиқиши ва генетик жиҳатдан бир-бирига боғлиқ бўлган оила, синф, типларнинг бир канча группировкасини ўз ичига олади. Лекин ҳукмронлик фақат ҳудуд жиҳатидан катта майдонларгагина эмас, у флористик ва фаунистик жиҳатдан жуда бой ва уларнинг бошқа жойларда такрорланмаслиги, яъни яққол ажралиб турадиган кичик ҳудудларга ҳам бу категориялар берилади. Масалан: кап ҳукмронлиги жуда кичик область бўлса ҳам флора ва фаунаси бошқа жойда учрамайди. Шунинг учун алоҳида ажратилган.
2. Флора ва фауна области - майдон жиҳатдан ҳукмронликка нисбатан бир неча баробар кичик. Шу ҳукмронликнинг маълум бир қисмининг, яъни ўзига хослиги ўсимлик ва ҳайвонларнинг шу ҳукмронлик ичида бошқа областларга ўхшамаслиги билан ажралиб туради.
3. Провинциялар - Область майдонининг бир неча провинцияларга булиниши. Бу провинциялар область ичидаги бошқа провинциялардан флора ва фаунасининг ўзига хослиги билан ажралиб туради.
4. Провинциялар - ўз навбатида бир неча округларга бўлинади. Округлар эса районларга бўлинади. Районлар эса ценопопуляцион майдонларга бўлинади, яъни аниқ майдонларга бўлинади.
Ҳозирги вақтда яшаб турган ўсимлик ареалларини ўрганиш ва уларнинг бир-бирига солиштириш асосида ҳамда тарихий келиб чиқиши палеанталогик методлар билан аниқланиб ва генетик жиҳатдан бир-бирига боғлиқлигини ўрганган ҳолда ер шарининг барча қуруқлик қисми 6 та ўсимлик ҳукмронлигига ва 34 та флористик областларга бўлиб ўрганилади.
Флористик областларга бўлиб ўрганиш учун жуда кўп олимларнинг ишлари мавжуд. Булар ичида дунё бўйича тан олингани иши тан олинган. Ер юзи қуйидаги флористик ҳукмронликларга бўлинади:
1. Голлартик ўсимликлар ҳукмронлиги - бу ҳукмронлик ўз навбатида 9 та флористик областларга бўлинади.
2. Палеотропик ўсимликлар ҳукмронлиги - 12 та областга бўлинади.
3. Неотропик ўсимликлар ҳукмронлиги - 5 та областга бўлинади.
4. Кап ўсимликлар ҳукмронлиги областларга бўлинмайди.
5. Австралия ўсимликлар ҳукмронлиги - 3 та областга бўлинади.
6. Голантарктик ўсимликлар ҳукмронлиги - 4 та областга бўлинади.
1. Голарктик ўсимликлар ҳукмронлиги - барча флористик областлар бир-биридан ёшига ва тарихий тараққиётига кўра бир-биридан фарқ қилади. Бир флористик областдаги ўсимлик турлари 3-ламчи даврлардан бошлаб кўп ўзгаришга учрамаган, релект турларга бой бўлса, 2 област эса музлик таъсирида ўзгарган. Релъект турлар камайган. Голарктик ўсимлик ҳукмронлиги қолган ҳукмронликларни ичида энг катта майдонни ўз ичига олади, яъни ер шари қуруқлигининг деярли ярми шу ҳукмронликка тўғри келади. Бунинг ҳудудида бир неча юзлаб эндем тур ва авлодлар бўлиб, жумладан 30 дан ортиқ оила эндем ҳисобланади. У қуйидаги областларга бўлинади:
1. Циркумбориал области - энг катта флористик область бўлиб, МДҲ ҳудудининг асосий қисми, Европа, Шимолий Америка шy област ҳудудига киради. Бу область катта бўлишига қарамай унда эндемик оилалар йўқ. Лекин Альп ва Кавказ, Карпат тоғлари, Канада ҳудудларида кўп эндемик тур ва авлодларга эга. Бу областнинг майдонлари турли қитъада жойлашган бўлса ҳам, уларда тарқалган ўсимликлар келиб чикиш жиҳатларидан бир-бирига яқин ва ландшафт кўриниши ҳам монотом. ўзига хос хусусиятларидан яна бири ер юзида ўсимликлар қомламининг юқори даражадалиги билан биринчи ўринда туради.