Mavzu-3: Umumiy yer bilimining maqsad va vazifalari. Tadqiqot usullari. Reja

yer bilimining maqsadi tabiiy muhitni yaxshilash va unda sodir bo’ladigan jarayonlarni 
va hodisalarni boshqarish tizimini ishlab chiqish hamda Yer tizimini barqaror 
rivojlanishini ta’minlash maqsadida geografik qobiqning tuzilishi, shakllanishi va 
rivojlanishi qonuniyatlarini o’rganishdan iboratdir. Shuningdek u tabiat va jamiyatda 
sodir bo’ladigan narsa va hodisalar to’g’risida, ular orasidagi o’zaro munosabatlar haqida 
umumiy xulosalar qiladi, geografik qobiqni bir butun holatda o’rganadi, tabiiy fanlar 
yutuqlarini tahlil qilib, yakuniy xulosalar chiqaradi.
 
Umumiy yer bilimining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
- tabiatdan va tabiiy resurslardan foydalanishni sayyoraviy, mintaqaviy va 
mahalliy darajalarda oqilona boshqarishni ilmiy asoslarini ishlab chiqish; 
- geografik qobiq hozirgi paytda inson tomonidan muntazam ravishda 
o’zgarmoqda. Shuning uchun geografik qobiq jamiyat bilan uzviy ravishda bog’langan. 
Natijada geografik qobiq tarkibida tabiiy-texnogen tizimlar shakllangan. Geografik 

---

qobiqni holati o’zgara boshlaydi, bunday yangi holatda geografik qobiq yangi miqdoriy 
jihatlarga ega bo’ladi. Tabiiy-texnogen tizimlarni shakllanishini tarkibini va tuzilishini 
o’rganish Umumiy Yer bilimining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi; 
- geografik qobiqni boshqarish juda murakkab muammolardan hisoblanadi. 
Shuning uchun geografik qobiqning boshqarishni modelini ishlab chiqish mazkur fanning 
asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi; 
- geografik qobiqning tuzilishi murakkabdir. Shu sababli umumiy yer bilimining 
muxim vazifalaridan biri geografik qobiqning bo’ylama va ko’ndalang tuzilishini asosiy 
hususiyatlari va qonuniyatlarini o’rganishdir; 
- geografik qobiq doimo rivojlanishda va xarakatdadir. Mazkur xarakatlarni 
o’rganish geografik qobiqning asosiy hususiyatlarini ochib berishga imkon beradi. 
Umumiy yer bilimining navbatdagi vazifasi geografik qobiqdagi xarakatlar sababini va 
oqibatini o’rganishdan iboratdir; 
- geografik qobiq murakkab rivojlanish tarixiga ega. Uning rivojlanishining va 
murakkablashishining ma’lum bir bosqichida Yerda hayot va odam paydo bo’lgan. 
Shuning uchun umumiy yer bilimi geografik qobiqning rivojlanish tarixini alohida 
o’rganadi.
- Tabiat va jamiyatning rivojlanish qonuniyatlarini, ular o’rtasidagi o’zaro 
munosabatlarni o’rganishda quyidagi reja asosida ish olib boradi: dastlab kuzatadi, 
so’ngra kuzatish ma’lumotlarini umumlashtirish (tahlil qilish), baholash, takliflar kiritish, 
narsa va hodisalarning rivojlanishini bashorat qilish va nihoyat, rivojlanishini maqsadli 
yo’nalishlarga qaratish muhim vazifalaridan hisoblanadi. 
Ayrim olimlar endilikda «geograflar uchun ish qolmadi» deb hisoblashmoqda. 
Materik va okeanlar kashf qilib bo’lindi, quruqlik yuzasida odam qadami yetmagan joy 
qolmadi, hatto okean tublari ham suv osti keamlari, maxsus apparatlar yordamida 
tekshirib bo’lindi. Ayni paytda kosmik tasvirlar tahlili asosida nafaqat quruqlik (materik 
va orollar), balki okean tublari, Yer osti qazilma boyliklari haqida mukammal ilmiy va 
amaliy ahamiyatga molik ma’lumotlar to’plangan. Aniq geografik xaritalar tuzib 
bo’lindi. Endilikda hoxlagan ob’ekt (tog’, daryo, g’or, shahar, davlat va b.) haqida 
qomusnomalardan yoki maxsus adabiyotlar va Internet orqali xonada ( kutubxona, uyda) 
o’tirib bilib olish mumkin. Guyo Yer haqidagi fanlar orasida geografiyaga o’rin 
qolmagandek.