Mavzu: aholini zilziladan oldin, zilzila vaqtida va zilziladan keyin to‘G‘ri harakat qilishga tayyorlash

Zilzilalarning yillik o‘rtacha soni 
№ 
Zilzilalar 
Magnituda Zilzilalarning yillik 
o‘rtacha soni 
1 
Dunyo miqyosida fojia 
>8 
1-2 
2 
Region miqyosida talofatli 
7-8 
15-20 
3 
Lokal miqyosdagi kuchli 
6-7 
100-150 
4 
O‘rtacha kuchdagi 
5-6 
750-1000 
5 
Joylardagi 
kuchsiz 
shikastlantiruvchi 
4-5 
5000-10000 
6 
Kuchsiz 
3-4 
40000-50000 
7 
O‘ta kuchsiz, odamlar sezmaydigan 
<3 
3000000-3500000 
Zilzilaning kuchi (intensivligi) xozirgi vaqtda asosan ikkita shkalada beriladi. 
Ular 12 ballik xalqaro MSK -64 (Medvedev,SHponxoyer, Karnik) shkalasi va 
kattaligi 1 dan 9 gacha bo‘lgan Magnituda (M) bilan ifodalanadigan Rixter 
shkalasidir. Quyidagi jadvalda zilzilaning ikkala shkaladgi farqi keltirilgan 2-jadval. 
(2-jadval) 
MSK -64 Rixter shkalalarinin farqi 
Rixter shkalasi bo‘yicha, 
magnituda 
4,0-4,9 5,0-5,9 
6,0-6,9 
7,0-7,9 
8,0-8,9 
MSK-064 shkalasi bo‘yicha 
kuchlanish (ball) 
IV-V 
VI-VII 
VII-IX 
IX-X 
XI-XII 
 
Zilzila qayerlarda sodir bo‘ladi? Zilzila asosan yer sharining uchta 
seysmik kamarida ro‘y beradi. Ularning taxminan 84-85 foizi Tinch okeani seysmik 
kamarida, 
10-15 
foizi 
O‘rta yer dengizi-Osiyo seysmik kamarida,
1-3 foizi esa Atlantika okeanining o‘rtasida joylashgan suv osti tog‘ tizmalari va 
1-2 foizi yer sharining boshqa turli joylarida sodir bo‘ladi.

---

3 
Hozirgi vaktda O‘zbekistonda Toshkent, Farg‘ona, Qizilqum kabi maxsus 
geodinamik poligonlar faoliyat olib bormokda. Poligonlarda 10 ga yaqin usul 
yordamida kompleks zilzila darakchilarini o‘rganuvchi kuzatuv ishlari tashkil 
qilingan. Natijada ilgari fanga noma’lum bo‘lgan zilzila darakchilari kashf qilindi. 
Ular yer osti ma’dan suvlari tarkibidagi turli inert gazlar, tuzlar va boshqa 
mikroelementlarning zilziladan oldin уer qobig‘idan ajralib chiquvchi kuchli 
elektromagnit impul’slar, yerning ionosfera qatlamidagi o‘zgarishlar va 
boshqalardan iborat. Qator kuchli zilzilalar bilan bog‘liq bo‘lgan kompleks 
darakchilar ajratildi. Darakchilarning vaqt davomida va masofa bo‘yicha 
zilzilalarning kuchiga qarab tarqalish qonuniyatlari topildi. O‘zbekistonlik 
seysmolog olim K.N.Abdullabekov tomonidan zilzilaning tayyorgarlik jarayoni 
geofizik modeli yaratildi (1-rasm).
1-rasm