… ya‘ni shunday davr ediki, ovqatim ham uyqum ham kitob… bir kun uni uyga taklif etdim.(S.A.) “Baytbarak” shunday o‘yinki, - dedi bola, - men bir bayt o‘qiyman, sen javobda avvalgi harfi men o‘qigan baytning oxirgi harfi bilan bir bo‘lgan bir baty o‘qiysan. (S.A.)
Bosh gap tarkibidagi olmosh ko‘pincha otga, ba‘zan sifatga bog‘lanadi. Otga bog‘langanda, predmetning belgisi, sifatga bog‘langanda, shu sifatning belgi darajasi ifodalanadi:
Bir ming yetti yuz deganda savil shunday zo‘ravonki, uning panjasidan G‘ofurning o‘zigina emas, avlod ajdodi qutlmaydi. (H.H.)
Mazmuni izohlanayotgan olmosh gapning egasi, to‘ldiruvchi yoki kesimga bog‘lanadi, bu holda ergash gap ana shu boshqarayotgan ot yoki sifatning ma’nosini ochadi:
Bir akang borki, murdani zinda, zindani gazanda qiladi. (Ya.)
U shunday leksiya o‘qishi kerakki, har kim undan tegishli ulishini ola bilsin.(“Absheron”)35 Har bir hunarni rivojlantiruvchi shunday shogirdlarki, o‘z aqllaridan yangi narsa topib qo‘shadilar dedi. (S.A.) Bu binoning sovuqligi shu darajada ediki, dastlabki ikki kunda ikki ko‘za muzlab yorildi. (S.A.)
Ba’zi to’ldiruvchi ergash gaplarning tarkibidagi olmosh ham, bosh gap tarkibidagi olmosh ham bo‘lmasligi mumkin. Ammo ergash va bosh gaplarni biriktiruvchi –ki bog‘lovchisi saqlanadi. Shu bilan birga bosh va ergash gaplarda mazmuni izohlanayotgan otlar ham bo‘ladi:
Odam borki, qolur undan yaxshi ot, Odam borki qolur undan ohu dod. (Ya)
Bu xil ergash gaplarning kesimi ko‘pincha bor so‘zi orqali ifodalanadi.
Boshqa o‘rinlarda bosh gap tarkibida ma’nosi izohlanayotgan ot o‘z izohlovchisifga ega bo‘ladi. Bu holda ergash gap bosh gap tarkibidagi otning boshqa xususiyatlarini ochadi:
Ammo, bitta – yarimta maxluqlar borki, qo‘rqoqqa ip ilon bo‘lib ko‘rinadi degandek: ular fashistni baloyi – azim, hech kuch uni daf etolmaydi, deb o‘ylardilar. (O.)
Do'stlaringiz bilan baham: |
