Mavzu: byudjet tashkilotlarida kassa va kassa operatsiyalari

Balansdan tashqari schotlarga doir muomalalarni hisobda aks ettirish bo‘yicha namunaviy yozuvlar

№	Muomala mazmuni	Debet	Kredit
1	Asosiy vositalar qisqa muddatli shartnoma bo‘yicha olinganda	001
2	Ilgari qisqa muddatli ijaraga olingan asosiy vosita lizing beruvchiga qaytarilganda		001
3	Tovar-moddiy qiymatliklar mas’ul saqlash uchun qabul qilinganda	002
4	Ilgari mas’ul saqlashga qabul qilingan tovar-moddiy qiymatliklar egalariga qaytarib berilganda.		002
5	Xomashyo va materiallar qayta ishlash uchun buyurtmachidan qabul qilinganda	003
6	Xomashyo va materiallar qiymati qayta ishlangandan so‘ng hisobdan o‘chirilganda va buyurtmachiga qaytarib berilganda		003
7	Tovarlar komissiyaga qabul qilinganda	004
8	Ilgari komissiyaga qabul qilingan tovarlar sotilganda yoki egasiga qaytarilganda		004
9	Qurilmalar o‘rnatish uchun buyurtmachidan qabul qilinganda	005
10	Buyurtmachilardan qabul qilib olingan asbob-uskunalar jihozlanib bo‘lgandan so‘ng hisobdan chiqarilganda		005
11	Qat’iy hisobot blankalari hisobga olinganda	006
12	Qat’iy hisobot blankalari hisobdan o‘chirilganda		006
13	To‘lashga qurbi yetmagan debitorlarning zararga yozib hisobdan o‘chirilgan qarzlari hisobga olib qo‘yilganda	007
14	Oldin zararga yozib hisobga olib qo‘yilgan qarz undirib olinganda		007
15	Boshqa korxona va tashkilotlarga komissiyaga berilgan majburiyatlar, to‘lovlar va tovarlarni ta’minlashga olingan kafolatlar hisobga olinganda	008
16	Majburiyatlarni bajarish bo‘yicha oldin hisobga olingan kafolatlar summasi hisobdan o‘chirilganda		008
17	Majburiyatlar va to‘lovlarni ta’minlash bo‘yicha berilgan kafolatlar hisobga olinganda	009
18	Majburiyatlarni va to‘lovlarni ta’minlash bo‘yicha oldin berilgan kafolatlar qaytarilganda		009
19	Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha berilgan asosiy vositalar qiymatiga	010
20	Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha berilgan asosiy vositalar qaytarib olinganda		010
21	Ssuda shartnomasi bo‘yicha olingan mulklar qiymatiga	011
22	Ssuda shartnomasi bo‘yicha olingan mulklar shartnoma muddati tugaganidan so‘ng egasiga qaytarilganda		011
23	Mazkur hisobot davrining soliqqa tortiladigan bazasiga qo‘shiladigan, ammo kelgusi hisobot davrlarining soliqqa tortiladigan foydasi(daromadi)dan chegiriladigan sarflar	012
24	O‘tgan hisobot davrida soliqqa tortiladigan bazaga qo‘shilgan sarflar keyingi hisobot davrlaridagi soliqqa tortiladigan bazadan chiqarilganda		012
25	Vaqtinchalik soliq imtiyozlari berilganda ozod bo‘lgan mablag‘lar summasi (soliq turlari bo‘yicha)	013
26	Soliqqa tortishdan vaqtinchalik imtiyoz berilishi natijasida ozod bo‘lgan mablag‘lar imtiyoz muddati tugaganidan hisobdan o‘chirilganda		013
27	Foydalanishga berilgan inventar va xo‘jalik jihozlari foydalanishga yaroqli davr davomida	014
28	Foydalanishdagi inventar va xo‘jalik jihozlari hisobdan chiqarilganda		014

Ushbu vaziyat balansdan tashqari schotlarda hisobga olinadigan obyektlarni doimiy nazorat qilib borish zarurligini tasdiqlaydi. Bizning fikrimizcha, balansdan tashqari schotlarda hisobga olinadigan barcha tovar-moddiy qiymatliklar, shuningdek, ijaraga olingan asosiy vositalar ham korxona balansida hisobga olinadigan qiymatliklar uchun belgilangan tartib va muddatlarda inventarizatsiya qilinishi zarur.

Balansdan tashqari schotlarning zarurligi to‘g‘risidagi fikr, ularda hisobga olinadigan obyektlardan yana biri – qat’iy hisobda turadigan blankalar ekanligi bilan ham izohlanadi. Kuzatishlar tasdiqlashicha, tovar-moddiy boyliklarni o‘g‘irlash va suiiste’mol qilish maqsadida keng tarqalgan qalbakilashtirish usullaridan biri – hisobga olinmay qolgan qat’iy hisobot blankalaridan foydalanish, shuningdek, ularni soxtalashtirishdir.
Shuning uchun hozirgi qo‘llanilayotgan buxgalteriya hisobotida balansdan tashqari mulklar, qiymatliklar, majburiyatlar va manbalarning holati to‘g‘risidagi axborotlarni aks ettirish maqsadida moliyaviy hisobotning birinchi shakli – «Buxgalteriya balansi»ga ilova sifatida alohida «Balansdan tashqari schotlarda hisobga olinadigan qiymat-liklarning mavjudligi to‘g‘risida ma’lumot» degan jadval kiritilgan. Unda qat’iy hisobot blankalari shartli bahoda baholanishi mumkin.