Mavzu: Chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda agrobiznesni tashkil etish

3.2.1-jadval 
Urgut tumanida chorvachilikning hozirgi holati tahlili (2016-2018 yy.)* 
№ 
Ko'rsatkichlar 
O'lchov 
birligi 
Yillar 
2018 yilda 2016 
yilga nisbatan farq 
2016 
2017 
2018 
(+/-) 
% 
1 
Jami qoramol bosh soni bosh 
34145 
36818 
38437 
4292 
112,6 
- 
sh.j.: sigirlar bosh soni 
bosh 
17424 
18023 
18576 
1152 
106,6 
2 
Qo'y-echkilar soni 
bosh 
328416 
362998 
409099 
80683 
124,6 
3 
Otlar 
bosh 
1387 
1402 
1497 
110 
107,9 
4 
Parrandalar 
ming bosh 143014 
134912 
142078 
-936 
99,3 
5 
Yetishtiligan jami go'sht tonna 
18236,4 
18155,0 
19390,0 
1153,6 
106,3 
6 
Yetishtiligan jami sut 
tonna 
26814,3 
25268,0 
26929,0 
114,7 
100,4 
7 
Tuxum 
ming dona 
14243,2 
13496,0 
14505,0 
261,8 
101,8 
8 
Jun 
tonna 
621,0 
600,0 
610,0 
-11,0 
98,2 
9 
Qorako'l teri 
dona 
34015 
33475 
33640 
-375 
98,9 
10 Asal 
tonna 
24,2 
24,5 
25,6 
1,4 
105,8 
11 Ovlangan baliq 
tonna 
715,5 
1000,3 
654,8 
-60,7 
91,5 
12 Pilla 
tonna 
23,6 
31,0 
11,6 
-12,0 
49,0 
*Manba: Urgut tumani qishloq va suv xo’jaligi bo’limi ma’lumotlari 

---

23 
3.2.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Urgut tumanida o’rganilgan 
davrda chorva bosh sonida faqat parrandalarda 936 ming bosh yoki 0,7%ga kam 
bo’lgan bo’lsa, qolgan chorva turlarida 6,6-24,6% miqdorida o’sish kuzatildi. 2016-
2018 yillarda go’sht ishlab chiqarish 6,3%ga, sut ishlab chiqarish – 0,4%ga, tuxum 
ishlab chiqarish – 1,8%ga, asal ishlab chiqarish - 5,8%ga oshgan bo’lsa, jun ishlab 
chiqarish - 1,8%, qorako’l teri - 1,1%, ovlangan baliq – 8,5% va pilla – 51,0%ga 
kamaygan. 
3.3. Tuman f/xda sut va gòsht ishlab chiqarishning hozirgi holari tahlili 
Qoramolchilikda ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun podani takror ishlab 
chiqarish, kengaytirilgan xolda, mollarni ko’paytirishni, podani sifat va nasl jixatdan 
yaxshilashni talab etadi. 1990-yilda mamlakatimizda qoramollar sonini 4583 ming 
boshini tashkil etgan bo’lsa, 2003 yilga kelib 5851,7 ming boshni tashkil etdi yoki 
O’n uch yilda 27,7 foizga o’sgan, shu davrda go’sht ishlab chiqarish 16,6 foizga, 
sut-29,7 foizga ko’paygan. Lekin bunday o’sish axolining qoramolchilik 
maxsulotlariga bo’lgan talabini to’la ta’minlay olmaydi. 
Shuning uchun qoramolchilik maxsulotlari yetishtirishni ko’paytirish, 
podada kengaytirilgan takroriy ishlab chiqarishni tashkil etish, poda tarkibini va 
mollar zotini yaxshilash xamda maxsuldorligini oshirish asosiy masalalardan bo’lib 
qolmokda. Qoramolchilikda podani takror ishlab chiqarishni tashkil etishga 
quyilgan quyidagi tashkiliy-texnologik tamoyillarga e’tibor berish lozim: 
tanalarni o’z vaqtida qochirish va birinchi tugishni tezkorlik bilan mollar 
yetilgan vaqtida tashkil etishga erishish; 
sigirlardan eng yuqori jadallik bilan foydalanish davrini davom etishni 
belgilash; 
sigirlarning qisir qolishiga yo’l quymaslik va ularning nasldorligini oshirish; 
buzoqlarni to’la, soglom saqlab qolishga erishish va podadagi rejadan 
ortiqcha olingan buzoqlarni jadal ravishda boqish; 
mollar zotini va maxsuldorligini yaxshilash maqsadida naslchilik ishlarini 
yanada takomillashtirish. 
Podani takror ishlab chiqarishni to’gri yo’lga qo’yish va jadallashtirishning 
asosiy omillaridan biri, yosh tanalarni birinchi qochirishni o’z vaqtida tashkil 
etishdir. Tanalarni birinchi qochirish ularni boqish, semirtirish, asrash va boshqa 
sharoitlarga bogliqdir. Sutdor zotli qoramollarning birinchi tugishi uchun eng qulay 
fursat 24-27 oylik bo’lishi, xam go’sht, xam sut beradigan zotli mollar uchun 27-30 
oylik bo’lishi qulay xisoblanadi. Albatta, bu ko’rsatkichlar mollarning zotiga va 
joylashgan xududiga ko’ra biroz farq kilishi xam mumkin. 
Sogin sigirlardan jadal foydalanishning axamiyati katta. Ma’lumki, 
sigirlarning eng samarali sut berish davri 10 yil davom etadi. Shu davr ichida xar yili 
10% sogin sigirlarining qari, maxsulot berishi pasaygan qismini almashtirish tavsiya 
etiladi. Ayrim xollarda almashtirish 15-20% ni tashkil etadi, u xolda sigirlar 
maxsuldorligiga qarab almashtirish yana xam tezlashishi mumkin.

---

24 
Chorvachilikning muhim mahsuloti bu – sut ishlab chiqarish bo’lib, sut ishlab 
chiqarish samaradorligi ham 2016-2018 yillar davomidagi holati tahlil etildi (3.3.1-
jadval).