Mavzu: Chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda agrobiznesni tashkil etish

2.3.1-jadval 
Urgut tumani fermer xo’jaliklari moddiy resurslari tahlili (2016-2018 yy.)* 
№ 
Ko’rsatkichlar 
2016 yil 
2018 yil 
2018 yilda 2016 yilga 
nisbatan o’zgarishi, 
+/- 
Qiymati, 
mln so’m 
Salmog’i, 
% 
Qiymati, 
mln so’m 
Salmog’i, 
% 
Qiymati, 
mln so’m 
Salmog’i, 
punkt 
1. Bino 
8849,1 
20,9 
9217,4 
19,9 
368,3 
-1,0 
2. Inshoat 
3456,0 
8,1 
3715,0 
8,0 
259,0 
-0,1 
3. 
Uzatish 
moslamalari 
1708,3 
4,0 
2014,3 
4,3 
306,0 
0,3 
4. 
Mashina va 
uskunalar 
14568,1 
34,3 
16340,1 
35,2 
1772,0 
0,9 
5. 
Mebel va ofis 
jihozlari 
451,2 
1,1 
461,3 
1,0 
10,1 
-0,1 
6. Kompyuterlar 
902,3 
2,1 
929,7 
2,0 
27,4 
-0,1 
7. 
Transport 
vositalari 
7516,6 
17,7 
8610,4 
18,6 
1093,8 
0,9 
8. 
Mahsuldor 
hayvonlar 
983,7 
2,3 
1109,5 
2,4 
125,8 
0,1 
9. 
Ko’p yillik 
o’simliklar 
1344,6 
3,2 
1304,7 
2,8 
-39,9 
-0,4 
10. 
Boshqa asosiy 
vositalar 
2638,7 
6,2 
2701,9 
5,8 
63,2 
-0,4 
Jami asosiy 
vositalar 
42418,6 
100,0 
46404,3 
100,0 
3985,7 
0,0 
*Manba: Urgut tumani qishloq xo’jaligi bo’limi ma’lumotlari 
2.31-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Urgut tumani fermer 
xo’jaliklarida 2018 yilda asosiy vositalarning jami qiymati 46404,3 mln so’m bo’lib, 
2016 yilga nisbatan 3985,7 mln so’mga oshgan. Bu o’sishga ko’proq mashina va 
uskunalar qiymatidagi o’sish ta’sir etib, 2016 yilda 16340,1 mln so’m bo’lgan va 
2016 yilga nisbatan 1772,0 mln so’mga va salmog’i 0,9 punktga oshgan.

---

19 
3. CHORVACHILIKDA SUT GÒSHT MAXSULOTLARINI ISHLAB 
CHIQARISHDA AGROBIZNESNI TASHKIL ETISH 
3.1. Chorvachilikda sut va gòsht ishlab chiqarish ahamiyati 
Chorva hayvonlari barcha turdagi mahsulotlarni insonlar iste’moli uchun qariyb 
tayyor va sanoat uchun natural xom-ashyo sifatida ishlab chiqaradi. Natijada asosan 
o’simlik va boshqa ozuqa resurslari nobud bo’lmasligiga bevosita sharoit yaratadi, 
iqtisodiyot tarmoqlari shu jumladan, qishloq xo’jaligining ijtimoiy-iqtisodiy 
samaradorligini oshiradi. 
Chorvachilikdan aholi iste’moli uchun go’sht, sut, yog’, tuxum va boshqa 
mahsulotlar olinadi. Ilmiy asoslangan me’yor bo’yicha jon boshiga iste’mol 
qilinadigan barcha mahsulotlar oqsilning 60 %, ularning kaloriyaga aylantirilgani 
esa 30 % ni tashkil etishi zarur. 
Oziq-ovqat va yengil sanoat tarmoqlari xom-ashyo bazasining anchagina 
qismi ham chorvachilik mahsulotlari hisobiga tashkil topadi. Ularni qayta ishlashdan 
jun va ipakli gazlamalar, charm, turli xil oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadi. 
Aholi tomonidan iste’mol qilinadi. 
Chorvachilikning qo’shimcha mahsulotlari (go’ng va boshqalar) 
o’simlikchilik tarmoqlarida organik o’g’it shaklida va boshqa mahsulotlar uchun 
ishlatiladi, yerning unumdorligini, binobarin ekinlar hosildorligini oshiradi. Demak, 
o’simlikchilik va chorvachilik tarmog’ining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, 
ularni qo’shib olib borish barcha ijtimoiy iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlarini 
ma’lum darajada barqarorlashtiradi. 
Chorva mahsulotlarini qayta ishlashdan hosil bo’ladigan qo’shimcha va 
qoldiqlar ham ozuqa sifatida ishlatiladi.
Ta’kidlash lozimki, chorva mahsulotlari oqsili o’simlik mahsulotlari oqsiliga 
nisbatan juda qimmat turadi. Chunki, 1 kg sut oqsiliga 3-5 kg ozuqa birligi, mos 
ravishda tuxum oqsiliga 4-6, mol go’shti oqsiliga esa 15-20 kg ozuqa birligi 
sarflanadi. 
Chorva oqsillarining qimmatligi va uni ishlab chiqarish hajmining kamligi 
tufayli jahon xalqlarining taxminan 50 %i ilmiy asoslangan me’yorga nisbatan kam 
chorva oqsili iste’mol qiladilar. 
Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda yashovchi taxminan 20 % jahon 
aholisi 1 kunda 100 gr. dan ko’proq, iqtisodiyoti kuchsiz mamlakatlarning xalqlari 
esa 10-25 gr. chorva oqsili iste’mol qiladilar. 
Chorva mahsulotlari iste’mol qilish darajasi faqatgina aholining turmush 
darajasi bilan emas, balki urf-odatlari bilan ham bog’liq. Masalan, Hindiston 
aholisining ko’pchiligi go’sht mahsulotlarini iste’mol qilmaydi. 
O’zbekistonda yashovchi aholi turmush darajasining o’sishi bilan 
chorvachilik mahsulotlariga bo’lgan talab oshadi, ularni ko’paytirish 
imkoniyatlaridan to’laroq foydalanish tarmoqning ijtimoiy iqtisodiy samaradorligini 
yanada oshirishga sharoit yaratadi. 
Ayrim chorvachilik tarmoqlarining samaradorlik ko’rsatkichlari o’ziga xos 
xususiyatlarga ega, ularni hisoblash tahlil etish va baholashda ham tafovutlar majud. 

---

20 
Binobarin, har bir tarmoqning samaradorligi ishlab chiqarish hamda iqtisodiy 
ko’rsatkichlarni alohida-alohida o’rganish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Chorva hayvonlari iqtisodiyoti quyidagi guruhlari va turlari bo’yicha 
o’rganiladi: 
1.Qoramolchilik- go’sht va sut yo’nalishi bo’yicha; 
2.Qo’ychilik- go’sht, jun, teri yo’nalishi bo’yicha; 
3.Echkichilik- jun va tivit, sut yo’nalishi bo’yicha; 
4.Cho’chqachilik- bekon, yarim yog’, yog’lik go’sht yo’nalishi bo’yicha; 
5.Parrandachilik- tuxum va go’sht broyler yo’nalishi bo’yicha; 
6.Yilqichilik- go’sht va sut, ish hayvonlari hamda sport yo’nalishi bo’yicha; 
7.Tuyachilik- go’sht, jun va sut yo’nalishi bo’yicha; 
8.Pillachilik bo’yicha; 
9.Asalarichilik bo’yicha; 
10.Quyonchilik bo’yicha; 
11.Hovuz baliqchiligi bo’yicha; 
12.Mo’ynachilik bo’yicha va boshqalar; 
Har bir chorva hayvonining jami bosh soni va tarkibi, mahsuldorligi, zotlari, 
oziqlantirilishi, saqlanishi, mahsulotlari tannarxi, sotish baholari, rentabelligi va 
boshqa ko’rsatkichlari o’rganiladi, tahlil etiladi va baholanadi. 
Bundan tashqari, ayrim hayvonlarni shartli molga (aniqrog’i sigirga) 
aylantirilib, ayrim ishlab chiqarish ko’rsatkichlari ham o’rganiladi va h.k. 
Urgut tumani fermer xo’jaliklarining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari va 
mahsulot ishlab chiqarish ko’rsatkichlari tahlil etildi (3.1.1-jadval).