Mavzu “Dinamik makroigtisoiyot” faniga kirish

1.2. Makroiqtisodiy tahlil va MHTning roli
Makroiqtisodiy tahlil turli iqtisodiy o‘zgaruvchilar orasidagi funksional o‘zaro aloqalarning parmetrlarini baholashdan iborat. Makroiqtisodiy tahlil o‘tkazilganda ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish keng qo‘llaniladi.
Makroiqtisodiy tahlilning vositalari quyidagi modellardir: ekonmetrik, vaqtli qatorlar, imitatsion, umumiy muvozanat. YUqorida aytilgan modellar milliy hisoblar tizimi doirasida joriy, o‘zgarmas narxlarda o‘sish va qo‘shimcha o‘sishning sur’atlarida tuziladi.²
Milliy Hisoblar Tizimi makroiqtisodiy hisoblarning, aktiv va passiv balanslarning hamda jadvallarning mantiqiy ketma-ket, butun to‘plamidan iborat.
Ularning asosida xalqaro darajada kelishilgan qator tushunchalar, tasniflar va hisoblar qoidalari yotadi. Hisoblarning kompleks tizimi iqtisodiy tahlil, qaror qabul qilish va siyosat, ishlab chiqarish maqsadlari to‘g‘ri keladigan shaklda iqtisodiy ma’lumotlarni tuzish va berish imkonini beradi.
MHT makroiqtisodiy ma’lumotlarni qayta ishlash va ularni makroiqtisodiy tahlil ehtiyojlari uchun kerakli shaklga tizimli ravishda keltirishga imkon beruvchi buxgalteriya hisobining tizimi sifatida ishlab chiqilgan. U milliy iqtisodiyot ko‘rsatkichlari tahlilida, baholashda va monitoringida muhim rol o‘ynovchi axborotning uzluksiz oqimini tashkil etish uchun xalqaro hamjamiyat tan olgan asosdan iborat.


1.3. Makroiqtisodiy tahlildan foydalanish sohalari
1. Makroiqtisodiy tahlil.
2. Turli davrlar uchun ma’lumotlarning solishtirma tahlili.
3. Mamlakatlararo yoki o‘zaro tahlil.
Turli mamlakatlar bo‘yicha ma’lumotlarni taqqoslash. MHT xalqaro tashkilotlar tomonidan foydalaniladi, ta’riflanish va tasniflanishning tegishli xalqaro andozalarga to‘g‘ri keladigan ma’lumotlarni berishga imkon beradi. Bu ma’lumotlar asosida XVFga a’zo mamlakatlarining kvotalarini hisoblashda imtiyozli yordamga huquqlar haqida qarorlar qabul qilinadi. Umuman olganda, mamlakatlararo tahlil turli mamlakatlardagi iqtisodiy holatni taqqoslash uchun qo‘llaniladi.
Bunday taqqoslash ishlab chiqarish hajmi ko‘rsatkichlarini umumiy valyutada o‘tkazishni talab qiladi. Amaliyotda YAIMning milliy valyutadagi ma’lumotlarni o‘tkazish bozor kurslarida amalga oshiriladi. Bu ayirboshlash qayta hisoblash maqbul bo‘ladi, agar bozor (yoki rasmiy) ayirboshlash kurslari tegishli mamlakatlarda taqqoslanadigan mamlakalardagi tovarlar va xizmatlarning o‘rta tortilgan narxlar nisbatlariga teng bo‘lsa. Bu o‘zaro aloqani xarid qobiliyatining Pariteti- HQPdan keskin farq qilishi mumkin, bu esa YAIMning ulush koeffitsientlarida o‘zgarishlarga va demak, taqqoslashda sistematik xatoga olib keladi.
Markaziy rejalashtirishda pirovard ishlab chiqarish hajmini baholash uchun boshqa tizim – Moddiy Mahsulot Tizimi (MMT) ishlab chiqarish, uning doirasida ishlab chiqarish yalpi hajmi ko‘rsatkichi bo‘lib moddiy ishlab chiqarishning sof mahsuloti xizmat qilgan. MMTning MHTdan asosiy farqi shundaki, MMTda amortizatsiya va nomoddiy xizmatlar sektorining qo‘shilgan qiymati hisobga olinmagan.
MHTda iqtisodiyotning 5 ta asosiy sektori farqlanadi: uy xo‘jaliklari, korxonalar, moliyaviy sektor, hukumat va tashqi sektor.