Vaqtli qatorlar va prognozlash asoslari by Abdumalik Soliev Vaqtli qatorlar

9.1 Vaqtli qatorlar va prognozlash asoslari
by Abdumalik SolievAbdumalik Soliev
Vaqtli qatorlar
Vaqtli qatorlar - bu vaqt davomida qayd etilgan ma'lumotlar nuqtalarining ketma-ketligidir.
Shunday qilib, vaqt qatorlarining ma'lumotlari bilan ishlashda tartib muhim ahamiyatga ega. Xususan, vaqt qatoridagi qiymatlar vaqtga bog'liqlikni bildiradi. Shuning uchun, agar biz vaqt qatorining tartibini o'zgartirsak, u holda ma'lumotlar qiymatini o'zgartirishimiz mumkin.
Vaqt qatoridagi ma'lumotlar ikkita muhim xususiyatga ega.

• 
  Ma'lumotlar ketma-ket o'lchanadi.
  
• 
  Har bir vaqt birligi ma'lumotlarning bir o'lchovidan oshmaydi.
  

Vaqt qatorlari ma'lumotlari tartibli yoki tartibsiz bo'lishi mumkin. Tartibli vaqt qatorlari uchun o'lchovlar vaqt ichida teng ravishda taqsimlanadi. Boshqa tomondan, tartibsiz vaqt qatorlarida o'lchovlar belgilangan vaqt oralig'ida bo'lmasligi mumkin. Masalan, bu odatda datchiklar va tarmoqlar ishlamay qolishi mumkin bo'lgan IoT dasturlarida yuz beradi va ma'lum darajada ma'lumotlar yetishmasligi kutiladi.
Bundan tashqari, vaqt qatorlarini tahlil qilishda qilishda biz odatda ikkita maqsadni ko’zlaymiz.

• 
  Birinchidan, biz vaqt qatorlarining xatti-harakatlarini tushuntiradigan qonuniyatlarni aniqlamoqchimiz.
  
• 
  Ikkinchidan, biz ushbu qonuniyatlardan yangi qiymatlarni prognoz qilish (bashoratlash) uchun foydalanmoqchimiz.
  

Vaqt qatorlari qonuniyatlari
Trend vaqt qatorlarining umumiy xatti-harakatlarini tavsiflaydi. Agar vaqt qatori vaqt o'tishi bilan musbat uzoq muddatli egilishni ko'rsatsa, u yuksalish tendensiyasiga ega. Agar u umumiy manfiy moyillikka ega bo'lsa - bu pasayish tendensiyasini anglatadi.
Umumiy tendensiya ham yo'nalishni o'zgartirishi mumkin. Bu yuqoriga - pastga yoki pastga-yuqoriga tendensiyasi bo'lishi mumkin. Va nihoyat, statsionar yoki gorizontal tendensiya musbat yoki manfiy uzoq muddatli tendensiyalarga ega bo'lmagan vaqt seriyasini belgilaydi.

uptrend – yuksaluvchi tendensiya 
downtrend – pasayuvchi 
tendensiya time - vaqt
up-to-down trend - yuqoridan pastga tendensiyasi
down-to-up trend - pastdan-yuqoriga tendensiyasi
horizontal trend - gorizontal tendentsiya