Мавзу: Электрон тулов тизимларида маълумотлар мухофазасини ташкиллаштириш

3.2. Elektron to’lov tizimlari ma’lumotlaridan foydalanish
jarayonida rioya qilish lozim bo’lgan texnika xavfsizligi
Ish jarayonida texnika xavfsizligiga rioya qilish ko’pgina baxtsiz hodisalarning oldini oladi. Tijorat banklari ma’lumotlar bazasidan foydalanish jarayonida jarohatlanish xodisalari mashina va dastgohlarning xarakatlanuvchi qismlari, barabanlar, shkivlar, tishli mexanizmlar, issiq yuzalar, elektir tokidan foydalanadigan zaharli kimyoviy moddalar, matolarni pardozlashda ishlatiladigan kislota, ishqor va boshqa zaharli moddalarning bexosdan to’kilib ketishi, ish joylarida to’siqsiz ishlash tufayli yoki mehnat havfsizligi qoidalariga roiya qilmaslik natijasida sodir bo’lishi mumkin.
Inson hayotiga yoki sog’ligiga doimiy yoki vaqt-vaqti bilan xavf tug’diruvchi joy xavfli zona deb ataladi. Sanoat korxonalaridagi mashina va dastgohlarning har qanday aylanuvchi qismi xavflidir.
Qulay ish sohasini tanlash xozirgi paytda yangi texnologik jarayon, kichik korxonalarning yangi mashina va uskunalari albatta maxsulot sifatligiga binoan bo’lishi, erganomik ko’rsatgichlar bo’yicha belgilangan talablarga javob berishi kerak.
Ish joyida jihoz va uskunalarning noto’g’ri joylashtirilishi, ularning shakli, rangini noto’g’ri tanlanishi ishchini charchatadi, to’g’ri joylashganda esa aksincha, ish unumdorligini oshirish imkonini beradi. Uskunalar shunday joylashtirilishi lozimki, ishchi ulardan ortiqcha xarakatsiz, o’zini zo’riqtirmasdan osonlik bilan foydalansin. Ish joyining balandligi ham muhim ahamiyatga ega odatda uning qiymati 1000-1600 mm, orasida bo’lishi maqsadga muvofiqdir: Bundan tashqari, ko’zning imkoniyat doirasini ham hisobga olish kerak. Gorizontal bo’yicha qurish burchaklari quyidagicha tanlanadi.
-18⁰ ko’zning ish joyida oqiy ko’rish burchagi
-30⁰ ko’zning ish joyida samarali ko’rish
-120⁰ ko’zning bosh qimirlatmay ko’rish
-220⁰ ko’zning bosh burganda ko’rish burchagi.
Vertical bo’yicha ko’rish burchagi 55-60⁰ ni, past ko’rish burchagi esa 70-75⁰ ni tashkil qiladi. Bunda samarali ko’rish burchagi esa 30-40⁰ ni tashkil qiladi.
Mehnat jarayonida qattiq, suyuq va par holatidagi qismlardan va elektr ta’siridan odam tanasida sodir bo’ladigan jarohatlanish -shikastlanish deyiladi. Shikastlanish natijasida yarador bo’lish , suyak chiqishi va sinishi, kislota yoki issiqlik kuyish, elewktr toki ta’sirida odam a’zolari faoliyatining buzilishi va boshqalar misol bo’la oladi. Shikastlanish – baxtsiz xodisa xisoblanadi. Baxtsiz xodisalar ishlab chiqarish bilan bo’g’langan yoki bo’g’lanmagan bo’lishi mumkin . ishlab chiqarish bilan bo’g’langan baxtsiz xodisalarga xodimning ish joyida yoki shu korxona bilan bog’liq ishlarini bajarayotganda (masalan ish joyida tashqarida, lekin, asosiy ishga aloqador boshqa ishni bajarish paytida ishga boorish va qaytishdan, mehnat safariga borganda va boshqalar) olgan agar shikastlanishlar kiradi.
Agar nogironlik keltirib chiqaruvchi jaroxatlanish zaharlanish, issiq urish,kuyish, sovuq urishi, cho’kish yoki avariyalar tufayli salomatlikning boshqacha shikastlanishi quyidagi hollarda sodir bo’lsa (huquqqa qarshi elektr toki yoki yashin urishi, shuningdek tabiiy ofatlar qattiq xarakatlardan tashqari), nogironlik mehnatda jarohatlanish tufayli sodir bo’lgan deb hisoblanadi:

1. 
   Mehnat vazifalarini bajarishda (shu jumladan xizmat safari vaqtida), shuningdek korxona yoki tashkilot manfaatlari yo’lida, hatto maxsus topshiriqsiz biron ish bajarganda;
   
2. 
   Korxona, tashkilot xududida yoki boshqa ish joyida , ish vaqti davomida (belgilangan tanaffus vaqti ham shunga kiradi) , shuningdek ish boshlanishi yoki tugashi oldidan, ishlab chiqarish qurollari, kiyim bosh va boshqalarni tartibga keltirish uchun zarur bo’gan vaqt davomida;
   

5. 
   Ish vaqtida (belgilangan tanaffuslar ham shunga kiradi) korxona tashkilot yoki boshqa ish joyi yaqinida , agar u erlarda bo’lish ichki mehnat tarkibi qoidalariga zid bo’lmasa;
   
   7. 
      Ishga borayotganda yoki ishdan qaytayotganda ;
      

4. 
   Shaxtali shaharcha xududida, shaxta-ekspedisiya usuli bilan va tabiiy ofat
   

vaqtida, smenali dam olishda bo’lgan xodim bilan yuz berganda;

4. 
   Davlat yoki jamoat vazifalarini bajarishda, shuningdek O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda ro’yxatga olingan jamoat tashkilotlarining topshiriqlarini (garchi bu topshiriqlar asosiy ish bilan bog’liq bo’lmasa ham) bajarishda;
   

10. 
    Inson xayotini saqlab qolish, O’zbekiston Respublikasi Davlat va jamiyat mulkini, fuqoralar mulkini, xuquq-targ’ibotini qo’riqlash bo’yicha fuqorasi burchini bajarish vaqtida;
    

26. 
    Ish kun davomida ma’muriyatning,(bo’lim bo’linma, sex, uchastka korxonalar va shu kabilarning) xodimlarning vazifasiga kirmaydigan topshiriqlarni bajarish vaqtida;
    

9. 
   Donorlik vazifasini bajarish munosabati bilan.
   

Mehnat vazifalariga bajarish deganda yollanib ishlashga doir o’z xizmati vazifasini bajarish tushuniladi.
Baxtsiz xodisa-extiyotsizlikdanmi, ya’ni xodimning o’z aybi bilanmi yoki ishlab chiqarish j arayoning tashkil qilishda ma’muriyat tomonidan texnika xavfsizligiga yo’ qo’yilganidanmi buni ahamiyati yo’q.
Safardagi baxtsiz xodisa natijasida yuzaga kelgan nogironlik agar baxtsiz hodisa mehnat vazifasini bajarish davrida yoki safarga jo’natilgan erga boorish vaqtida, xizmat chaqiruvlarida yuz bergan bo’lsa, mehnatda jaraxotlanish xisoblanadi. Xodim ishga ketayotganda yoki undan qaytayotganda uning qaysi marshrut va transport turini tanlanishidan qat’iy nazar, yo’lda sodir bo’lgan baxtsiz hodisa ham mehnatda jarahotlanish hisoblandi.
Davlat va jamoat vazifalarini, mahalliy xokimiyat orgonlarining kasbiy yoki jamoat tashkilotlarining maxsus topshiriqlarini bajarishda bu topshiriqlar asosiy ish bilan bogliq-bog’liq emasligidan qat’iy nazar mehnatda jarahotlanish hisoblanadi.
Sud jarayonida xalq maslahatchisi, ekspert yoki guvoh bo’lib ishtirok etish , kasaba uyushmasi konferensiyalarda qatnashishi, maxsus topshiriqlarni bajarish, aholi ro’yxatini o’tkazishga yordam berish kabi ishlar davlat yoki jamoat topshiriqlarini bajarishga misol bo’ladi.


Xulosa

Ushbu Mavzuida qaralgan masala elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasining uzliksiz ishlashini ta’minlashda asosiy samara beruvchi jarayonlardan biridir. Bu jarayon ishini tashkil qilish uchun Mavzuida qyuidagi vazifalar bajarildi:

- O’zbekiston Respublikasida elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar
bazasining shakllanish bosqichlari o’rganib chiqildi;
- Elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasini tashkillashtirishdagi
zaruriy ma’lumotlar va ularning o’zaro aloqalari ko’rsatildi;

• 
  Elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasi tizimida
  

qo’llanilayotgan hozirgi zamon himoyalash vosita turlari va dasturiy
ta’minotilari aniqlandi va ularga tavsiflar berildi;
- Elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasi ma'lumotlarini himoyalash
va ularning xavfsizligini tashkillashtirish jarayonlari bayon etildi;
- Elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasining himoyalanganlik
darajasini aniqlash usullari ishlab chiqildi;
- Tijorat banklari ma’lumotlar bazasi butligini ta’minlovchi himoya
vositalari ishonchliligini aniqlash algoritmi va dasturi yaratildi;

• 
  Banklardagi ma’lumotlar bazasidan foydalanish jarayonida amal qilish
  

lozim bo’lgan texnika xavfsizligi bayon etildii.
Ishlab chiqilgan dastur asosida “Aloqabank” Samarqand filialining relyatsion turdagi ma’lumotlar bazasi ob’ektlarining himoyalanganlik darajasi baholandi va qo’shimcha himoy vositalaridan foydalaish imkoniyatlari ko’rsatildi.