Mavzu: Eng yangi zamon davrida Fransiya (1945-1990 yillar) mundarija: kirish qism I bob. Muvaqqat hukumat va to’rtinchi respublika davrida fransiya

Fransiya – Buyuk Britaniya munosabatlari
1958-yilda Fransiya bilan ko'rinmas urush ko'rinishiga olib keldi Jazoir, de Goll Fratsiyada hokimiyat tepasiga qaytdi. U yaratgan beshinchi Fransiya respublikasi, urushdan keyingi parlament tizimini tugatib, uning o'rnini uning izdoshlari ustun bo'lgan kuchli prezidentlik bilan almashtirdi. De Goll Fransiyaning tashqi siyosatida ulkan o'zgarishlar kiritdi, avval Jazoirdagi urushni tugatdi, so'ngra Fransiyani NATO buyruq tarkibiga, oxirgi harakat birinchi navbatda ramziy ma'noga ega edi, ammo NATO ning shtab-kvartirasi Bryusselga ko'chib o'tdi va fransuz generallari juda kam rol o'ynadilar. Fransiya siyosati Britaniyaning kirishiga to'sqinlik qilmoqda. Yevropa iqtisodiy hamjamiyati (EEC) birinchi navbatda iqtisodiy emas, balki siyosiy sabablarga asoslandi. 1961-1963-yillarda bo'lgani kabi 1967-yilda ham de Goll Fransiyaning Yevropa Ittifoqi tarkibidagi hukmronligini saqlab qolishga bel bog'ladi, bu esa millatning xalqaro mavqeiga asos bo'ldi. Uning siyosati Britaniyani taqiqlash paytida oltilik jamoasini saqlab qolish edi. Garchi Fransiya qisqa muddat ichida Britaniyani chiqarib tashlashga muvaffaq bo'lgan bo'lsada, uzoq muddatda o'z ta'sirini saqlab qolish uchun fransuzlar kengayish bo'yicha o'z pozitsiyalarini o'zgartirishi kerak edi. De Goll Buyuk Britaniyani Yevropa hamjamiyatiga kiritish Angliya-Sakson (ya'ni AQSh va Buyuk Britaniya) ta'siriga hozirgi hukmronlik qilayotgan Frantsiya - g'arbiy Germaniya koalitsiyasini bosib olish uchun yo'l ochib berishidan qo'rqdi. 1963-yil 14-yanvarda de Goll Fransiya buni amalga oshirishini e'lon qildi. Britaniyaning umumiy bozorga kirishiga veto qo'ydi. 1969-yilda de Goll iste'foga chiqqach, ostida yangi Fransiya hukumati Jorj Pompidu Britaniya bilan yanada do'stona muloqotni ochishga tayyor edi. U 1970-yillardagi iqtisodiy inqirozlarda Yevropaga Angliya kerakligini sezdi. Pompidu Buyuk Britaniyaning a'zoligini mamnuniyat bilan qabul qildi , Buyuk Britaniyaning 1973-yilda unga qo'shilishiga yo'l ochdi. 2007-yilda saylanganidan keyin Prezident Nikolya Sarkozi Fransiya va Buyuk Britaniya o'rtasida yaqin munosabatlarni o'rnatishga harakat qildi. 2008 - yil mart oyida Bosh vazir Gordon Braun "Fransiya va Buyuk Britaniya o'rtasida hech qachon hozirgi kabi katta hamkorlik bo'lmagan" ligini aytdi. Sarkozi, shuningdek, ikkala mamlakatni ham azaliy raqobatimizni yengib, yanada kuchliroq kelajakni birgalikda qurishga chaqirdi, chunki biz birga bo'lamiz. U shuningdek, "agar biz Yevropani o'zgartirmoqchi bo'lsak, aziz britaniyalik do'stlarim va - biz fransuzlar Yevropani o'zgartirishni xohlaysizmi?, bizga buni amalga oshirishda sizga yordam berish uchun siz tashqi tomondan turib emas, balki Yevropada keraksiz. " 2008-yil 26-martda Sarkozi ikkala inglizga ham nutq so'zlash sharafiga muyassar bo'ldi. Parlament uylari, bu yerda u ikki mamlakat o'rtasida birodarlikka chaqirdi va Ikkinchi jahon urushi paytida Fransiya Buyuk Britaniyaning urush qurbonligini hech qachon unutmaydi deb ta'kidladi. 2008-yil mart oyida Sarkozi davlat tashrifi kelajakda ikki mamlakat hukumatlari o'rtasida yaqinroq hamkorlik va'da qilgan. Oxiridagi so'nggi oylar Fransua Olland Prezident sifatida ko'rish muddati Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqidan chiqish uchun ovoz beradi. Uning natijaga javobi "Men bu qarorimdan Buyuk Britaniya va Yevropa uchun chuqur pushaymonman, lekin tanlov ularnikidir va biz uni hurmat qilishimiz kerak". O'sha paytdagi iqtisodiyot vaziri va hozirgi prezident Emmanuel Makron evroseptiklarning ichki siyosiy muammosini hal qilishga qaratilgan referendum bilan Buyuk Britaniyani Yevropa Ittifoqini garovga olgan va Britaniya hukumatining muvaffaqiyatsizligi Evropaning qulashi ehtimolini ochib bergan deb aybladi. Aksincha, ovoz berish evroseptik siyosiy rahbarlar va prezidentlikka nomzodlar tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi. Le Pen va Nikolas Dyupon-Aignan "erkinlik" g'alabasi sifatida ikkinchi jahon urushidan keyingi xalqaro xavfsizlik choralari bo'yicha birgalikda ishlash to'g'risidagi yozuvlarga ega. Jons Xopkins universiteti siyosatshunosi Elis Pannier o'zining 2020-yilgi kitobida mudofaa sohasidagi hamkorlik nuqtai nazaridan Fransiya va Buyuk Britaniya o'rtasida tobora o'sib borayotgan maxsus munosabatlar mavjudligini yozadi. 2010 -yil 2-noyabrda Fransiya va Buyuk Britaniya ikkitasini imzoladilar. Xuddi shu davrda Fransiyaning Britaniyaga eksporti 5,5 foizga o'sib, 18,33 milliard funtdan 19,38 milliard funtga etdi. Inglizlar chet el va hamdo'stlik idorasi har yili 19,3 million Buyuk Britaniya fuqarosi, ya'ni butun aholining uchdan bir qismi Fransiyaga tashrif buyuradi. 2012-yilda fransuzlar Buyuk Britaniyaga eng ko'p tashrif buyurganlar (12%, 3.787.000) va Britaniyada sayyohlarni sarf qilganlar orasida ikkinchi o'rinda (8%, 1.513 milliard funt. Bu 1995-yil 30-oktyabrda Buyuk Britaniya Bosh vaziri tomonidan e'lon qilingan Franko-Britaniya stipendiyalari sxemasi Jon Major va Fransiya Prezidenti Jak Shirak Londonda bo'lib o'tgan Angliya-Fransiya sammitida. Bu ingliz va fransuz talabalarining kanalning narigi tomonida bir o'quv yili davomida o'qishlari uchun mablag’ ajratadi. Ushbu sxema britaniyalik talabalar uchun Londondagi Fransiya elchixonasi tomonidan boshqariladi va Britaniya Kengashi tomonidan Fransiyada va Buyuk Britaniyaning Parijdagi elchixonasida fransuz talabalari uchun moliyalashtirish xususiy sektor va fondlar tomonidan amalga oshiriladi, bu sxema o'zaro tushunishni qo'llab-quvvatlashga va ertangi kun uchun Britaniya va Fransiya rahbarlari o'rtasida almashinuvni rivojlantirishga qaratilgan. Dastur Sirning tashabbusi bilan amalga oshirildi. 1993-yildan 1996-yilgacha Fransiyadagi Buyuk Britaniyaning elchisi ovozdan tez uchadigan tijorat samolyoti Buyuk Britaniya va Fransiya tomonidan birgalikda ishlab chiqilgan. The Konkord ovozdan tez ishlaydigan tijorat samolyotlari Buyuk Britaniya va Fransiya o'rtasida 1962-yilda imzolangan xalqaro shartnomaga binoan ishlab chiqarilgan va 1969-yilda uchishni boshlagan. Umuman olganda, Fransiya o'zining yuksak madaniyati borasida Angliya tomonidan ma'qul ko'riladi va ideal dam olish maskani sifatida qaraladi, Fransiya esa Buyuk Britaniyani asosiy savdo sherigi deb biladi. Ikkala mamlakat ham taniqli bir-birlarining taomlarini kamsitadilar, ko'pchilik fransuzlar barchasini da'vo qiladilar. Britaniya taomlari inglizlarning ko'plari buni da'vo qilar ekan, yumshoq va zerikarli fransuz taomlari yeyilmaydi. Buyuk Britaniyadagi fransuz taomlari va madaniyatini yomon ko'radigan narsalarning aksariyati o'zini o'zi mazax qiladigan hazil shaklida bo'ladi va ingliz komediyasi ko'pincha fransuz madaniyatini o'zining hazillari sifatida ishlatadi. Bu haqiqiy fikr vakili bo'ladimi yoki yo'qmi, munozara uchun ochiq. Fransuz mumtoz musiqasi Britaniyada doimo mashhur bo'lib kelgan. Britaniyaning mashhur musiqasi o'z navbatida Fransiyada mashhurdir. Ingliz adabiyoti, xususan Agata Kristi va Uilyam Shekspir, Fransiyada juda mashhur bo'lgan. Fransuz rassomi Eugène Delacroix Shekspir pyesalari sahnalari asosida o'zining ko'plab rasmlarini suratga olgan. O'z navbatida, kabi fransuz yozuvchilari Molier, Volter va Viktor Gyugo bo'lgan tarjima qilingan ko'p marta ingliz tiliga. Umuman olganda, har ikkala tilda mashhur bo'lgan kitoblarning aksariyati boshqasiga tarjima qilingan. Birinchi xorijiy til ko'pincha Britaniyadagi maktablarda o'qitiladi. Fransuzcha va Fransiyada maktablarda eng ko'p o'qitiladigan birinchi chet tili bu ingliz tili; bu ikkala mamlakatda ham "o'rganish eng foydali" deb qabul qilingan tillardir. Qirolicha Yelizaveta II Buyuk Britaniyaning fransuz tilini yaxshi bilishi va fransuz tilidagi mamlakatlarga sayohat qilishda tarjimon talab qilinmaydi. Fransuz tili ozchilik tili va immigrantlardir. Buyuk Britaniyada tug'ilgan 100 mingdan ortiq fransuzlarlardir.¹⁵ 2006-yilgi Yevropa komissiyasining hisobotiga ko'ra, Buyuk Britaniyaning 23 foiz aholisi fransuz tilida va 39 foiz fransuz aholisi ingliz tilida suhbat o'tkazishga qodir. Fransuz tili ham ikkalasida ham rasmiy tildir. Ikkalasi ham fransuz tilini ma'lum darajada, asosan ma'muriy yoki tantanali ravishda ishlatadi. Shunga binoan turli manbalar, barcha inglizcha so'zlarning qariyb 30% fransuz tilidan kelib chiqqan bo'lib, bugungi kunda ko'pchilik fransuzcha iboralar ingliz tiliga ham kirib keldi. Atama franglais, a portmanteau fransuzcha so'zlarni birlashtirgan "Fransiya" va "anglais", fransuz va ingliz tillarining kombinatsiyasini (asosan Buyuk Britaniyada) yoki inglizcha so'zlarni va fransuz tilida anglo-sakson ildizlarining ismlarini ishlatishni anglatadi (Fransiyada). 2003 va 2007 jahon chempionatlari yarim final bosqichida, Fransiya Angliyani musobaqadan chiqarib yuborgandi. 2011-yilgi regbi bo'yicha jahon chempionati ularning chorak final uchrashuvida ishonchli hisob bilan, regbi dastlab ingliz sporti bo'lsa-da, Fransiyada regbi shu darajada rivojlanganki, ingliz va fransuz jamoalari endi qattiq raqobatchilar bo'lib, hech bir tomon bir-biridan ustun emas. Inglizlarning ta'siri regbi ittifoqini dastlabki bosqichda Shotlandiya, Uels va Irlandiyaga, shuningdek, Hamdo'stlik hududlariga yoygan bo'lsa, fransuzlarning ta'siri sportni ittifoq, Italiya, Argentina, Ruminiya va Gruziyaga tarqatdi. ¹⁶
So'nggi yillarda fransuz futbolchilari va murabbiylarining ingliz futboliga ta'siri kuchaymoqda va ko'pincha Angliya-Fransiya hamkorligi misolida keltiriladi. Xususan, premer-liga klub "Arsenal" fransuz menejeri paydo bo'lganidan beri fransuz futbolchilarining og'ir oqimi tufayli Angliya-Fransiya aloqasi bilan mashhur bo'ldi. Arsen Venger 1996-yilda 2008-yil mart oyida ular Emireyts stadioni davomida uchrashuv o'tkaziladigan joy sifatida tanlangan davlat tashrifi Fransiya prezidenti aynan shu sababli ko'pchilik o'sha paytdagi Fransiya prezidenti Jak Shirakni Parijning Londonga yutqazishiga hissa qo'shganlikda ayblashdi. 2012-yil yozgi Olimpiada haqida kamsituvchi gaplarni aytgandan keyin Britaniya oshxonasi va "faqat fin taomlari yomonroq" deyishdi. Oxir oqibat Londonga o'yinlarni berishga qaror qilgan XOQ qo'mitasining Finlyandiyadan ikki a'zosi bor edi. Dunyodagi eng gavjum dengiz yo'li Ingliz kanali, kabi Buyuk Britaniyadagi portlarni birlashtiradi.
Fransua Mitteranning hokimiyat tepasiga kelganidan so’ng, Fransiyaning g’arbiy blok va AQSh1 bilan munosabatlarini yaxshilashga kirishdi. Fransiyaning NATO bilan aloqalari sezilarli darajada faollashdi. 1982-1983 yillarda AQSh bilan Fransiyaning ajraladigan bosh kismlarga (kallaklarga) ega raketalari va neytron kurollari uchun zarur bulgan zamonaviy kompyuter texnologiyalarini yetkazib berish buyicha xamkorlik bitimlari tuzildi. F. Mitteran AQShning urta masofaga muljallangan yadro raketalarining Yevropaga joylashtirilishini kullab-kuvvatladi. 1983-yilda Fransiyaning tashabbusi bilan Parijda NATO ning Kengashi bulib o’tdi va Fransiya bir yilga uning raisi buldi. Fransiyaning SSSR bilan munosabatlariga sovuklik tushdi. U sovet kushinlarining Afg’onistondan olib chikib ketilishini, Polshada xarbiy rejimning bekor kilinishini, sovet kurollarining kiskartirilishini talab kildi va Sharqiy Yevropaga sovet raketalarining joylashtirilishini qoraladi. Fransiyaning atlantik ittifoq yo’lidan borishi va Arab-Isroil mojarolarida Isroilni qo’llab-quvvatlashi, xususan, Isroilning Julon tepaligini anneksiya kilganligining Fransiya tomonidan tan olinishi Suriya bilan munosabatlarining yomonlashuviga olib keldi. 1983- yilda Fransiya AQSh ning Livanga tinchlikparvar kuchlarni kiritish tugrisidagi taklifiga kushildi. 1984- yildan Fransiya tashki siyosatida jiddiy uzgarishlar buldi. Mitteran 1984- yili Isroilni siyosiy jixatdan kullab-kuvvatlashdan voz kechdi. U Livandan tinchlikparvar kuchlarini chikarib ketdi. 1984 -yili Mitteran rasmiy tashrif bilan Moskvaga keldi. M. Gorbachev ham 1985 -yilda Parijga bordi. Parijda sovet-fransuz xamkorligiga bagishlangan “katta komissiya"’ sessiyasi bulib o’tdi. Fransiya 1984-1985- yillarda Yevropa Ittifoqining kengayishi tashabbusi bilan chiqdi, natijada Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga Ispaniya bilan Portugaliya a’zolikka qabul qilindi.