Mavzu: Etilen qatori uglevodorodlari. Reja: To’yinmagan uglevodorodlarning tuzilishi

atomiga birikkan bo’lsa nosimmetrik deyiladi. Uchta va trtta vodorod atomlari radikallarga 
almashingan etilen hosilalarida radikallar qaysi uglerod atomi bilan bog’langanligini ko’rsatish 
uchun etilen qoldig’idagi uglerod atomlari 


,
harflari bilan belgilanadi: 


,
- dimetil 

-etil - 

- propiletilen. 
Sistematik nomenklaturaga ko’ra olefinlar alkenlar deyiladi va tegishli to’yingan uglevodorodlar 
nomidagi «ан» qo’shimchasi «en» qo’shimchaga almashtirish orqali hosil qilinadi. Ksh bog’ 
saqlagan zanjir asosiy zanjir deb olinadi va nomerlash qo’sh bog’ yaqin turgan tomondan 
boshlanadi. Qo’sh bog’ning holati (qaysi atomdan keyin boshlanishi) raqam bilan birikma 
nomining oldiga yoziladi. 
Olefinlarning tarixiy, ratsional va sistematik (xalqaro o’rinbosarli nomenklatura) 
nomenklaturaga binoan nomlanishiga bir nechta misol keltiramiz: 
1 2 3 
СН
2
= С - СН
3
izobutilen (T) 
| nosimmetrik dimetil etilen (R) 
CH
3
2 – metil – 1 – propen (С) 
Olefinlarni ratsional nomenklaturaga ko’ra nomlashda o’rinbosarlar juda murakkab 
tuzilishga ega bo’lib, uglevodorodlarni etilen asosida nomlab bo’lmasa, markaziy atom sifatida 
eng ko’p o’rinbosarlar bilan bog’langan boshqa uglevodorod atomi olinadi. 
To’yinmagan radikallar shuncha uglerod atomi bor to’yingan radikallardan so’ng aytiladi, 
masalan: 
1 2 3 4 5 6 7 
СН
3
– СН
2
– С = С – СН
2
– СН
2
– СН
3 
| | 
CH
3 
CH
3 
4 3 2 1 
СН
3
– СН = СН
2
propilen (Т) СН
3
– СН
2
– СН = СН
2


butilen (Т) 
Metiletilen (R) etiletilen (R) 
Propen (С) 1 – buten (С) 
СН
3
– СН
2
– СН – СН = СН
2
izogeksilen (Т) 
| izobutil etilen (Р) 
CH
3
3 – metil – 1 –penten (С) 

---

6 5 4 3 2 1 
СН
3 

СН
3 
- СН
2
– С - СН
2
– СН = СН
2
| 
СН
3
– С - СН
3
| 
Н 
Metiletilizopropilallilmetan (R) 
4 – metil – 4 izopropil 1 – geksen (С) 
Ko’pgina to’yinmagan uglevodorod radikallari quyidagicha nomlanadi: 
СН
2
= СН - ;
Vinil
СН
2
= СН – СН
2
- ,
Allil
СН
3
– СН = СН - ,
propenil
(1 – propenil)
СН
3
– СН = СН – СН
2
–
Krotil (2 – butenil). 
Olefinlarda uglerod zanjirining, funktsional guruh (qo’shbog’) holatining izomeriyasi 
hamda fazoviy (tsis – trans) izomeriya uchraydi. 
Uglerod skeleti va qo’shbog’ holatining izomeriyasini amilen С
5
Н
10
izomerlari misolida 
ko’rib chiqaylik: 
1 2 3 4 
1. СН
3
– С = СН – СН
3

- izoamilen (T) 
| trimetiletilen (R) 
СН
3
2 – metil – 2 buten (С) 
1 2 3 4
2. СН
2
= С - СН
2
– СН
3
)
(Т
амилен


| nosimmetrik metiletiletilen (R) 
CH
3
2 – metil – 1 – buten (С) 
3. СН
3
– СН – СН = СН
2

- izoamilen (T) 
| izopropil etilen (R) 
CH
3
3 – metil – 1 – buten (С) 
4. СН
2
= СН – СН
2 
- СН
2 
– СН
3
)
(Т
амилен


propil etilen (Р) 
1-penten (С)
5. СН
3
– СН = СН – СН
2
– СН
3

- amilen (Т) 
metil etil etilen (R) 
2 – penten (С) 

---

Yuqoridagi formulalardan ko’rinadiki, 1,2 va 3 – izomerlar 4 va 5 – izomerlardan uglerod 
skeletining tuzilishi bilan farq qiladi. Bunday tuzilishli izomeriya uglerod skeletining