Mavzu: Etilen qatori uglevodorodlari. Reja: To’yinmagan uglevodorodlarning tuzilishi

2) Galoidli alkinlarni degidrogalogenlash. 
Galoidli alkenlarni КОН va NaOH ning spirtdagi eritmasi bilan qshib qizdirilganda vodorod 
galogenid ajralib, alkenlar shosil bo’ladi. 
KOH (spirt) 
1) R – CH – CH
2
R – CH = CH
2
+ KX + H
2
O 
| | 
H X
Galoidli alkil 
Н 
| 
H –C – CI K t
o 
| + | CH
2
= CH- CH
3
+ KCI + H
2
O 
H –C – H OH propen 
|
H – C – H
| 
H
1 – xlorpropan 
Agar bir necha izomer alkenlarning hosil bo’lishi kutilsa, degidrogalogenlanish Zaytsev 
qoidasiga muvofiq boradi. Asosiy mahsulot sifatida ko’proq energetik jihatdan barqaror alken 
hosil bo’ladi. Degidrogalogenlanishda alken qancha barqaror bo’lsa, u shunchalik oson hosil 
bo’ladi; masalan: 
КОН (спирт) CH
3
– CH =CH – CH
3
СН
3
– СН – СН – СН
3 
(Унуми 81 %)
| | -НBr СН
3
– СН
2
– СН = СН
2
H Br
(Унуми 19 %) 
3.Digalogenli birikmalarni degalogenlash. 
Qshni uglerod atomlarida ikkita galogen atomlari saqlangan, ya‘ni vitsinal digalogenli 
birikmalar metallar (Zn kukuni shamda Zn va Mg qirindilari) bilan qizdirilganda galogen 
ajralib chiqib, olefinlar hosil bo’ladi: 
СН
3
– СН – СН
2
+ Zn CH
3
– CH = CH
2
-ZnBr
2
| |
Br Br
4. To’yingan uglevodorodlarni degidrogenlash. 

---

Tyingan uglevodorodlar gaz yoki bug’ sholida 300–400 
о
С da qizdirilgan xrom oksid ustidan 
tkazilganda, katalitik degidrogenlanib, alkenlarga aylanadi. (A.A.Balandin): 
С
n
H
2n+2
C
n
H
2n 
+ Н
2 
C
4
H
10
C
4
H
8
+ Н
2 
Butan Buten 
5. Katalitik yoki termik krekingda tyingan uglevodorod aralashmasi uncha katta blmagan 
bosim va 450 – 550 
о
С temperaturada qattiq, kislota xossasiga ega blgan katalizatorlar ustidan 
tkaziladi. Katalizator sifatida sintetik qum tuproq (87%) bilan alyuminiy oksid (13%) aralashmasi, 
shuningdek, kislota bilan ishlov berilgan (ishqoriy moddalarni yqotish va g’ovakligini oshirish 
uchun) tabiiy gellar ishlatiladi.
Termik krekingda xom ashyo sifatida mazutni vakuum ostida haydab olinadigan, 350–
500
о
С da qaynaydigan fraktsiya hamda gazoyl, solyar moyi fraktsiyalari ishlatiladi. Katalitik 
krekingda olefinlarning izomerlanish reaktsiyalari, kondensatlanish reaktsiyalari sodir bo’lib, 
birikmalardan ajralib chiqadigan vodorod olefinlarga birikadi. Shu sababli katalitik krekinglash 
bilan olinadigan benzinda to’yinmagan uglevodorodlar deyarli bo’lmaydi. Termik va katalitik 
krekingda ajraladigan gazlarning miqdoriy tarkibi turlicha bladi. Kreking gazlari benzinning 
qimmatbasho komponentlarini olishda, organik sintez sanoati, ya‘ni sintetik kauchuklar, 
plastmassalar, sintetik tolalarning monomerlarini olishda, fenol, atseton, sintetik spirtlar, 
kislotalar, nitroparafinlar, galogenli birikmalar, kimyoviy mahsulotlar olishda xom ashyo sifatida 
ishlatiladi.