Mavzu: Falsafa fanining predmeti va uning pedagoglar uchun nazariy va amaliy axamiyati. Reja

Pravoslav oqimidagi diniy mansablar. Pravoslav oqimidagi diniy mansablar. Pravoslav cherkovida ruhoniylar uch tabaqaga bо‘linadi: 1) diakon, 2) ruhoniy (svyashennik), 3) yepiskop.
Diakon (grek. “xizmatchi”) ruhoniylikning eng quyi tabaqasi hisoblanadi. U mustaqil hech qanday ibodatni boshqara olmaydi, balki faqatgina ruhoniy yoki yepiskopga ibodat marosimini о‘tkazishda yordam bera oladi, xolos. Uni ruhoniylik sirliligiga (tainstvo) yepiskop qabul qiladi. Katta diakonlar protodiakon, rohib diakonlar iyerodiakon, katta iyerodiakonlar arxidiakon deb ataladi.
Ruhoniy (svyashennik) yoki iyerey pravoslav ruhoniyligining ikkinchi tabaqasi hisoblanadi. U boshqalarni ruhoniylikka bag‘ishlash va cherkov suvini muqaddaslashtirishdan boshqa barcha sirli marosimlarni bajara oladi. Kichik ruhoniylar iyerey, katta ruhoniylar protoiyerey va eng katta ruhoniylar protopresviter deb nomlanadi.
Yepiskop yoki arxiiyerey ruhoniylikning eng oliy unvoni hisoblanadi. Yepiskoplar barcha ibodat va sirli marosimlarni bajara oladilar. Shuningdek, ular ma’lum bir shahar, viloyat cherkovi yoki yeparxiyani boshqara oladilar. Nisbatan kattaroq yepiskoplar arxiyepiskop deyiladi. Poytaxt shaharlarning yepiskoplari mitropolit deb ataladi. Pravoslav cherkovining eng oliy mansabi patriarxdir.
Katolik oqimi. Xristianlikning yirik yо‘nalishlaridan biri katolik oqimidir. U Yevropa, Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida tarqalgan bо‘lib, muxlislari taxminan 800 mln. kishini tashkil etadi.
Katolitsizm “umumiy, dunyoviy” degan ma’nolarni ifodalaydi. Uning manbai uncha katta bо‘lmagan Rim Xristian jamoasi bо‘lib, rivoyatlarga kо‘ra uning birinchi yepiskopi apostol Petr bо‘lgan. Katolik diniy ta’limotining asosini Muqaddas kitob va Muqaddas yozuvlar tashkil qiladi. Biroq pravoslav cherkovidan farqli о‘laroq katolik cherkovi Muqaddas yozuvlar deb nafaqat avvalgi yetti Butun Olam Xristian Soborlarining qarorlarini, balki hozirgacha bо‘lib о‘tgan barcha soborlar qarorlarini, bundan tashqari Papaning maktublari va qarorlarini ham hisoblaydi.
Katolitsizmda Bibliyani sharhlash huquqi faqatgina ruhoniylarga beriladi, chunki ular uylanmaslik – selibat haqidagi diniy talabga amal qiladilar. Diniy ibodatlar dabdabali va soxtalashtirilgan kо‘rinishga ega, diniy о‘qish, duo, iltijolar lotin tilida olib boriladi. Pravoslaviyadagi kabi katolitsizmda ham farishta, ikona, ilohiy kuch, chirimaydigan marhum jasadlariga sig‘inish odatlari mavjuddir.
Katolitsizm xristianlikning yо‘nalishlaridan biri sifatida uning asosiy aqida va qoidalarini tan oladi, biroq diniy ta’limot, sig‘inish va tashkiliy masalalarda bir qator xususiyatlari bilan farqlanadi.
Katolik cherkovi tashkiloti qat’iy markazlashuv bilan ajralib turadi. Rim papasi bu cherkovning boshlig‘i bо‘lib, u diniy axloq masalalariga oid qonun-qoidalarni belgilaydi. Uning hokimiyati dunyoviy soborlar hokimiyatidan yuqori turadi.
Katolik cherkovining markazlashuvi, jumladan, diniy ta’limotni noan’anaviy tahlil qilish (sharhlash) huquqida aks etgan dogmatik taraqqiyot tamoyilini keltirib chiqaradi. Masalan, pravoslav cherkovi tomonidan tan olingan diniy ramzda ta’kidlanishicha, Muqaddas Ruh Ota-Xudodan kelib chiqadi. Katolik aqidasiga kо‘ra esa Muqaddas Ruh Ota-Xudodan va о‘g‘il-Xudodan kelib chiqadi. Cherkovning najot borasidagi roli haqida ham о‘ziga xos alohida ta’limot shakllangan. Najotning asosi imon va xayrli ishlar hisoblanadi. Cherkov, katolik ta’limotiga kо‘ra, xayrli zaruriy ishlar xazinasiga – Iso tomonidan yaratilgan «Xayrli ishlar zaxirasiga» ega.
Cherkov Iso, Bibi Maryam, Muqaddas Ruh nomidan bu xazinani tasarruf qilish, undan muhtojlarga ulashish, ya’ni gunohlarni afv etish, nadomat chekuvchilarga kechirim tuhfa qilish huquqiga ega. Pul yoki tuhfa evaziga avf qilish huquqiga ega. Pul evaziga yoki cherkov oldidagi xizmatlari uchun gunohlarni kechirish – indulgensiya haqidagi ta’limot mana shundan kelib chiqqan.
A’rof haqidagi (dо‘zax va jannat oralig‘idagi mavze) aqida faqat katolik ta’limotida mavjud. Gunohi katta bо‘lmagan gunohkorlarning ruhi u yerda о‘tda kuyadi (ehtimol, bu vijdon va nadomat azobining ramziy in’ikosidir), keyin jannatga yо‘l topadi. Ruhning a’rofda bо‘lish muddati xayrli ishlar tufayli qisqartirilishi (ibodat va cherkov foydasiga xayr-ehson qilish bilan) mumkin. Bu ibodat va xayr-ehsonlar о‘lganlar xotirasiga yaqinlari tomonidan qilinadi.
A’rof haqidagi ta’limot I asrdayoq paydo bо‘lgan edi. Pravoslav va protestant cherkovlari a’rof haqidagi ta’limotni rad etadi.
Bundan tashqari pravoslav dini ta’limotidan farqli о‘laroq, katolik yо‘nalishida papaning begunohligi haqidagi aqida ham bor. Bu aqida 1870 yildagi birinchi Vatikan soborida qabul qilingan. G‘arb cherkovining Bogoroditsaga nisbatan alohida e’tibori 1950 yilda papa Piy XII tomonidan kiritilgan Bibi Maryamning me’roji haqidagi aqidada о‘z aksini topdi. Katolik ta’limoti pravoslav ta’limoti kabi yetti asrorni tan oladi, biroq bu asrorlarning talqin qilinishida qarashlar mos kelmaydi. Masalan, prichesheniye (tamaddi) qilish qattiq non bilan (pravoslaviyada bо‘ktirilgan non bilan) dunyoviy(miryane)larga non va vino bilan, shuningdek, faqat non bilan amalga oshiriladi. CHо‘qintirish sirini о‘tash paytida suv sepiladi (chо‘qintiriluvchiga), muz ostidagi suvga chо‘ktirilmaydi.
Miropomazaniye (chо‘qinuvchining peshonasiga yeley surkash) yetti-sakkiz yoshlarda amalga oshiriladi, gо‘dakligida emas. Bunda о‘spirin (bola) yana bitta ismga ega bо‘ladi. Bunda u о‘sha avliyoning qilmishlari va g‘oyalarini maqsad qilib qо‘yadi. Shunday qilib, bu rusumning ijro etilishi imon mustahkamlanishiga xizmat qilishi zarur.
Pravoslavlarda nikohsizlik rusumini faqat qora ruhoniylik qabul qiladi. Katoliklarda esa nikohsizlik (selibat) papa Grigoriy VII tomonidan joriy qilingan qoidaga kо‘ra barcha ruhoniylar uchun majburiydir.