Mavzu fanga kirish. O‘lchash xaqida umumiy tushunchalar. Temperaturani o‘lchash usullari. Ma’ruza rejasi

Absolyut xatolik «a», о‘lchanayotga parametr birligida ifodalanib, о‘lchov asbobi kо‘rsatishi Ap bilan о‘lchanayotgan parametr xaqiqiy qiymati Ad orasidagi farqga teng bо‘ladi,
a = Ap - Ad.
nisbiy xatolik «b» esa, absolyut xatolikni xaqiqiy qiymatga nisbati bо‘yicha hisoblanib, protsentda ifodalanadi, ya’ni,
b =
100%
О‘lchanayotgan kattalikni haqiqiy qiymatini aniqlash uchun, о‘lchov asbobi kо‘rsatishiga, absolyut xatolikga teng bо‘lgan, tuzatish teskari ishora bilan kiritiladi.
Texnikada, oldindan belgilangan aniqlikda, asosiy yо‘l qо‘yilishi mumkin bо‘lgan xatolik chegarasida о‘lchaydigan о‘lchov asboblari ishlatiladi.
О‘lchov asboblari ishlashining normal sharoitlarida asosiy yо‘l qо‘yilishi mumkin bо‘lgan xatolik qiymatlari standartlarda belgilanadi. Asosiy yо‘l qо‘yilishi mumkin bо‘lgan xatolik qiymatlari bо‘yicha о‘lchov asboblari quyidagi aniqlik sinflariga bо‘linadi: 0.005; 0.02; 0.05; 0.2; (etalon, namunali va laboratoriya asboblari), 0.35; (nazorat asboblari), 0.5; 1; 1.5; 2; 2.5; (texnik asboblar).
Aniqlik sinfining shartli belgilanishi asosiy yо‘l qо‘yilishi mumkin bо‘lgan absolyut xatolikni «a», shkalaning о‘lchash diapazoniga N nisbatini protsentdagi ifodasiga mos keladi, ya’ni,
.
Boshqa tomondan, absolyut xatolikni shkala diapozoniga nisbatining protsentdagi ifodasi keltirilgan nisbiy xatolik deyiladi, ya’ni,
=
Shunday qilib, о‘lchov asbobining aniqlik sinfi о‘lchov asbobi о‘lchash diapozonining necha foizi miqdorida xatolikga yо‘l qо‘yishi mumkinligini kо‘rsatadi.
Aniqlik sinfi odatda о‘lchov asbobi siferblatida kо‘rsatiladi.
О‘lchov asbobini normal sharoitlarda ishlatilganda yо‘l qо‘yayotgan xatoliklari asosiy xatoliklar deyiladi. Normal sharoitdan chetlashganda paydo bо‘ladigan xatoliklar qо‘shimcha xatoliklar deyiladi. О‘lchov asbobining asosiy xatoliklarini aniqlash uchun uni ma’lum muddatlarda tekshirib turiladi, ya’ni, uning kо‘rsatishlarini aniqligi yuqori bо‘lgan о‘lchov asbobi kо‘rsatishlari bilan solishtiriladi. Odatda, tekshirishni avval о‘lchanayotgan parametrni oshirib borib (ortib borishda), sо‘ngra, о‘lchanayotgan parametrni kamaytirib tekshiriladi.
Tashqi ta’sir о‘zgarmagan xolatda о‘lchanayotgan parametrning birxil qiymatini bir necha marotaba о‘lchagandagi (ortib borishdagi va kamayishdagi) eng katta farqga о‘lchov asbobi kо‘rsatishidagi variatsiya deyiladi. Variatsiyaning paydo bо‘lishiga sezgir elementlarning bikirlik va termik asoratlari, о‘lchov asbobi qо‘zg‘aluvchan qismlaridagi ishqalishlar, о‘lchash mexanizmlaridagi lyuftlar va boshqalar sabab bо‘lishi mumkin.
О‘lchov asbobi kо‘rsatishidagi variatsiya odatda protsentda ifodalanib, keltirilgan variatsiya deb nomlanadi va uning qiymati aniqlik sinfi qiymatidan kichik bо‘lishi kerak.
Agar, о‘lchov asbobi normal sharoitdan farqli sharoitlarda ishlasa, unda qо‘shimcha xatoliklar paydo bо‘ladi. Bundan tashqari, о‘lchash xatoliklari bu xatoliklarning xarakteriga qarab sistematik, tasodifiy va qо‘pol xatoliklarga bо‘linadi. Xatoliklarning paydo bо‘lish sabablari yaxshi ma’lum bо‘lsa, unda bunday xatoliklar Sistematik xatoliklar deyiladi. Ma’lum bir qonuniyatlarga bо‘ysinmaydigan xatoliklar tasodifiy xatoliklar deyiladi. О‘lchash natijalaridan qо‘pol xatoliklar chiqarib tashlanadi.