Мавзу: Ички ёнув двигателлари

To’rt taktli karbyuratorli IYoD ning ish sikli quyidagicha amalga oshiriladi.

1-takt: Ish aralashmasining silindrga kirishi (surilish), bunda kirish klapini ochiq, chiqish klapini berk bo’ladi.

2-takt: Ish aralashmasining siqilishi. Ikkala klapin ham berk, porshen PTN dan YuTN ga harakat qiladi. Ish hajmi kamayib,bosim va harorat ortadi. Elektr uchquni yordamida yonish hosil qilinadi.

3-takt: Yonish mahsulotlarining kengayishi ikkala klapin ham berk bo’ladi.
Porshen pastga siljiydi.

4-takt: Yoqish mahsulotlarini siqib chiqarish. Bu paytda chiqarish klapini ochiladi, ishlatilgan gazlar tashqariga (atmosferaga) chiqarib yuboriladi.
Ikki taktli karbyuratorli dvigatellar ham uchqun bilan o’t oldiradi va bunga misol qilib matosikllarni olishimiz mumkin. Biroq ularning tejamliligi to’rt taktli karbyuratorli dvigatellarnikidan ancha past, chunki gazlarni chiqarish vaqtida yonuvchi aralashma ham qisman tashqariga chiqib ketadi.
Ikki taktli dizelning haqiqiy siqish darajasini aniqlashda yo’qolgan ish hajmi Vy ni hisobga olish zarur, ya‘ni
bu yerda
-yuqolgan ish hajmi.
nisbat ish hajmining gaz almashinuvida yo’qolgan ulushiri bildiradi va (y bilan belgilanadi. Bu holda haqiqiy va geometrik siqish darajalari o’rtasidagi bog’lanish qo’yidagicha aniqlanadi:


Porshenli IYoDlari siklida ro'y beradigan

termodinamik jarayonlar
To’rt taktli IYoD ning sikli kiritish (yoqilg’i va havo aralashmasining yoqish kamerasiga kiritilishi), siqish (ish yoqilg’isining siqilishi), kengayish (yoqish mahsulotlarining kengayishi) va chiqarish (kengayib bo’lgan yoqish mahsulotining siqib chiqarilishi) taktlaridan iborat ekanligini yo’qorida aytib o’tdik. Shularni hisobga olgan holda hozirgi vaqtda ichki yonuv dvigatellarida kechadigan termodinamik jarayonlar Karno siklidan farq qilib, ular uchta sikl asosida ro’y beradi:

• Issiqlik V= const da beriladigan sikl;

  
  

• Issiqlik P= const da beriladigan sikl;

  
  

• Issiqlik V= const va V = con st bo’lganda aralash (ketma-ket) beriladigan sikl.

  
  

• Ish jismining siqilish va ko’payish jarayonlari adiabatik ravishda amalga oshadi.

  
  

• Bu sikllarning termik f.i.k. Karno siklining f.i.k. dan kichik bo’ladi.

  
  

• Ma‘lumki termodinamik jarayonlarni tekshirishda ularda sodir bo’ladigan sharoit ideal deb qabul qilinadi. IYoD ning ideal termodinamik sikllarini ko’rib chiqishda qo’yidagilarni qabul qilamiz:

  
  

  • siklda ish jismining miqdori va tarkibi o’zgarmaydi;

    
    

  • Yoqilgining yonish va gazning chiqib ketish jarayonlari issiqlik keltirilishi va issiqlikning olib ketish bilan amalga oshadi;

    
    

  • Porshen bilan silindir devorlari orasida ishqalanish yo’q;

    
    

  • Ish jismining siqilish va ko’payish jarayonlari adiabatik ravishda amalga oshadi.

    
    

  • sig’imi harakatga bog’liq bo’lmagan o’zgarmas kattalik deb qabul qilamiz.

    
    

4. 
   Янги мавзуни мустаҳкамлаш.
   

1. 
   Гуруҳларга янги мавзу юзасидан саволлар берилади:
   

1. 
   Ички ёнув дивигателининг ишлаш принципини тушунтиринг.
   
2. 
   Дизел дивигателининг ишлаш принсипи инжекторли дивигателникидан қандай фарқ қилади.
   
3. 
   Реактив дивигателининг ишлаш принсипини тушунтиринг.
   

2. 
   Лойиҳа иши.
   

Груҳларга ўйинчоқ автомашина қисмлари ажратилган ҳолатда тўкиб берилади. Улардан автомашиналар ясалади. (NEXIA, JENTRA, MATIZ, MAN, RAKETA).
(Лойиҳа ишига вақт белгиланади, ҳар бир гуруҳ автомашиналарни ясашга ҳаракат қилишади).
Ўқитувчи томонидан гуруҳларни саволларга берган жавоби, лойиҳа иши натижаси кўриб чиқиб изоҳ беради. Ҳар бир гуруҳни рағбатлантириш орқали баҳоланади.Ўқувчиларни бу мавзуни тушунтириш орқали ҳаётга бўлган қизиқишларини орттирилади. (Баҳолар қўйилади, рағбат карточкалар берилади).
Уйга вазифа: “Ички ёнув дивигателлари” мавзусини ўрганиш, ўрганган билимларни ҳаётда қўллай олиш ва фойдаланиш.
Фойдаланилган адабиётлар.

1. 
   9-синф физика дарслиги
   
2. 
   Pospelov D.R., Dvigateli vnutrennego sgoraniya s vozdushnim oxlajdeniyem, 2 izd., M., 1971; Hamidov A., T28X4M, T284MS, T28X4M-S1 traktorlari, T., 1981.^[1]
   
3. 
   Методик қўлланмалар