Mavzu: Inflatsiya riski va uning iqtisodiy ta’sirini kamaytirish yo’llari Kirish

To‘lovlar soni	/ Real to‘lov	/ Inflatsiya koeffitsienti
/Nominal to‘lov
1	582,55 sh.b		605,85 sh.b
2	582,55 sh.b		630,08 sh.b
3	582,55 sh.b		655,29 sh.b
4	582,55 sh.b		681,50 sh.b
5	582,55 sh.b		708,76 sh.b
6	582,55 sh.b		737,11 sh.b
7	582,55 sh.b		766,60 sh,b
8	582,55 sh.b		797,26 sh.b

Nominal va real annuitet. 1 – jadval. Ushbu jamg‘arma rejasiga binoan, har yili hisobvaraqqa kelib tushgan nominal summa joriy inflyatsiya darajasiga muvofiq tuzatilishi kerak. Natijada, sakkiz yil ichida hisobvaraqda to‘plangan mablag‘lar o‘qishga pul to‘lash uchun yetarli bo‘ladi. Shunday qilib, agar inflyatsiya darajasi yiliga 4 %ga oshsa, sakkiz yil ichida hisobvaraqdagi nominal summa 5000 • 1,048 = 6843 sh.b.gacha o‘sishi kerak. Sakkiz yildan keyin kerak bo‘ladigan zarur o‘qish uchun to‘lov summasi real miqdorda 5000 sh.b. ni, nominalda esa - 6843 sh.b.ni tashkil qiladi. Inflyatsiya darajasi yiliga 4% miqdorida belgilanishi sharti bilan kelgusidagi qiymat 6843 sh.b.ni tashkil etishiga ishonch hosil qilish maqsadida biz nominal pul oqimlarining kelgusidagi qiymatini 2- jadvalning oxirgi ustunida hisoblashimiz mumkin.
2-jadval
Real annuitetning nominal kelgusi qiymatini hisoblash

To‘lovlar soni	Real to‘lov	Nominal to‘lov	Kelgusiqiymat koeffitsienti	Nominal kelgusi qiymat
1	582,55 sh.b	605,85 sh.b		915,86 sh.b.
2	582,55 sh.b	630,08 sh.b		897,88 sh.b.
3	582,55 sh.b	655,29 sh.b		880,28 sh.b.
4	582,55 sh.b	681,50 sh.b		862,98 sh.b.
5	582,55 sh.b	708,76 sh.b		846,09 sh.b.
6	582,55 sh.b	737,11 sh.b		829,49 sh.b.
7	582,55 sh.b	766,60 sh,b		813,16 sh.b
8	582,55 sh.b	797,26 sh.b		797,26 sh.b.

Biz nisbatdan quyidagi formulani aniqlaymiz: Shundan . 2-jadvalda ko‘rsatilganidek nominal foiz stavkasida (6,08%) nominal yillik to‘lov miqdorini hisoblash orqali biz umumiy nominal kelgusidagi qiymat 6843 sh.b. ga tengligini aniqladik. E’tiborga olingki, agar daromadingiz yiliga 4% ga oshsa, daromadingizdagi nominal to‘lov ulushi ortmaydi. Agar inflyatsiya darajasi 8 %ga oshsa va shunga mos ravishda nominal to‘lov miqdorini oshirsangiz, sakkiz yildan keyin hisobvaraqdagi nominal miqdori 5000 * 1,088 = 9255 sh.b. tashkil etadi. Ushbu summaning bugungi puldagi real qiymati 5000 sh.b. ni tashkil etadi. Shunday qilib, inflyatsiya riski deb yuqori inflyatsiya natijasida olingan daromad o’sib borishiga qaraganda tezroq (xarid qilish qobiliyati nuqtai nazaridan) qadrsizlanish riskiga aytiladi. Inflyatsiya sur’atlarining istiqbolini belgilash qiyin bo’lsa, moliyaviy operatsiyalar bo’yicha olinadigan real daromad hajmini ushbu moliyaviy operatsiyalar vaqtida amal qilgan valyuta kursi bo’yicha milliy valyutaga qayta hisoblash orqali biron bir barqaror valyutada hisob-kitob qilinishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda zamonaviy inqirozlarning asosiy xususiyati tovarlarning ko’p miqdorda ishlab chiqarilishida emas, balki asosiy kapitalning haddan ziyod jamg’arilishidadir. Bu monopoliyalarning inqiroz arafasida narxlarni va foyda me’yorini maqbul darajada ushlab turish maqsadida ishlab chiqarishni qisqartirib, tovarlar taklifini kamaytirish oqibatida yuzaga keladi. Bundan tashqari, inqiroz boshlangunga qadar tovar-moddiy zaxiralariga bo’lgan investitsiyalar kamayadi, ulardan foydalanish tezligi esa ortadi. Bu esa nisbatan tovarlarni ishlab chiqarishning kamayishiga va investitsion faolligining pasayishiga olib keladi.

Inflyatsiya jarayonlari qanchalik faol rivojlanayotgan bo’lsa, tadbirkorlar investitsiyalardan shunchalik kamroq foydalanadilar, bu esa foydalanilmayotgan kapital qiymatining qadrsizlanishiga olib keladi. Inqiroz kutilayotgan sharoitda tadbirkorlar o’zlarini riskdan, xususan, xom-ashyo, yoqilg’i, butlovchi qismlarga taxmin qilinayotgan narxlarning o’sishidan himoya qilishga harakat qiladilar. Pulning qadrsizlanishi oqibatida yuzaga keladigan yo’qotishlarni bartaraf qilish maqsadida ishlab chiqaruvchilar, yetkazib beruvchilar va vositachilar narxlarni oshirib, inflyatsiya darajasini ko’taradilar. Investitsiya xarajatlarini amalga oshirishda mablag’larni to’g’ri yo’naltirish inflyatsiya riskini sezilarli darajada kamaytirishi (hatto yo’q bo’lib ketishi) mumkin. Bunday holatda sarflangan xarajatlar o’rnini tez qoplaydigan va byudjetga katta miqdordagi to’lovlarni amalga oshiradigan korxonalarga imtiyoz beriladi. Bunda davlat siyosati ishlab chiqaruvchini qo’llab-quvvatlashga qaratilgan bo’lishi kerak. Investitsiyalarni amalga oshirishda inflyatsiya riskini kamaytirishga ba’zi bir tashkiliy tadbirlarni amalga oshirish hisobiga erishish mumkin, masalan, imtiyozli shartlardagi kapital xarajatlarga kreditlar taqdim qilish maqsadida maxsus tashkil etilgan investitsiya banklari tarmog’ini shakllantirish - foiz darajasini pasaytirib, berilgan mablag’larning ishlatilishi ustidan majburiy nazorat tashkil etgan holda nisbatan uzoq muddatga berish. Investitsiyaga oid qarorlarni qabul qilishda inflyatsiyani hisobga olish, shaxsiy mablag’larning jamg’arilishiga oid qarorlarni qabul qilish kabi muhimdir. Ko’chmas mulk, zavodlar va asbob-uskunalar kabi real aktivlarga qilingan investitsiyalarda qilingan kapital qo’yilmalardan tushadigan kelgusi pul mablag’larining nominal qiymati hoynahoy inflyatsiya tufayli oshib boradi. Agar siz tegishli ravishda vaziyatni to’g’rilamasangiz, qimmatli investitsiya imkoniyatlarini boy berishingiz mumkin. Investitsiyaning muqobil variantlarini tanlashda, riskni kamaytirish va daromadni orttirish nuqtai nazaridan, hech qachon daromadlilikning real stavkasini investitsiyaning muqobil turi bo’yicha eng yuqori nominal daromadliligi bilan solishtirmang. Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan soliq siyosati inflyatsiya sharoitida pul muomalasining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak. Bevosita soliqlarning ko’zda tutiladigan pasayishi, tabiiyki, bilvosita soliqlarning o’sishiga olib keladi, bu esa iqtisodiy inqirozning chuqurlashishini keltirib chiqarishi mumkin. Inflyatsiyani xorijiy uskunalar va texnologiyalarni xarid qilishzarurati bilan bog’liq investitsiyalarning kengayishi ham jadallashtirishi mumkin.