Mavzu: Iqtisodiy tahlilning mazmuni va ahamyati

Kalkulatsiya qilish deb – mahsulot birligining tannarxini hisoblashda qo’llaniladigan usullarning yig’indisiga aytiladi.
Hozirgi paytda mahsulot tannarxini hisobga olish va kalkulyatsiya qilishning quyidagi asosiy uchta usuli tavsiya etilgan bo’lib, ular normativ, ishlab chiqarish bo’limlari bo’yicha va buyurtmalar bo’yicha usullardir.
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va tannarxni kalkulyatsiya qilishning bu usuli dastlabki materiallar va mahsulotning ishlovi hususiyatiga ko’ra, bir turda bo’lgan ko’plab mahsulot ishlab chiqariladigan korxonalarda qo’llaniladi, Bunda mahsulot o’zining ishlab chiqarilishining qator texnalogikbosqichini birin-ketin bosib o’tadi.
Narmativ usuli tannarxni pasaytirish imkoniyatlarini topish va ishlab chiqarish ustidan operativ rahbarlik qilish imkonini beruvchi eng ilg’or usullardan hisoblanadi. Uning asosiy xususiyatlaridan biri xarajat me’yorlaridan chetga chiqish va bu me’yorlarning o’zgarishi ustidanoperativ nazorat qilib, o’z vaqtida aniqlashdan iborat.
Bu usul odatda xilma-xil detal va qismlardan iborat bo’lgan har xil va murakkab mahsulotlarni ko’plab va yirik partyalar bilan ishlab chiqarilgan sanoat korxonalarida qo’llaniladi.
Ishlab chiqarish xarajtlarini xisobga olish va tannarxni kalkulyatsya qilishning buyurtmali usuliquydagi uch xususiystga ega:

1. 
   Mahsulot ( buyurtmalar ) ni ishlab chiqarish uchun oldindan belgilangan ayrim ishlab chiqarish buyurtmasi hisob va kalkulyatsiya ob’ekti hisoblanadi.
   
2. 
   Boshqa usullarga xos bo’lgan davriy hisobot kalkulyatsyatsiyalarini tuzish bu usulda bo’lmaydi. Unda buyurtmaning haqiqiy tannarxi buyurtma bajarilib bo’lgandan keyin aniqlanadi.
   
3. 
   Bunda asosan tannarxni kalkulyatsiya qilishning yarim tayyor mahsulotsiz usuli qo’llaniladi.
   

Ishlab chiqarish xarajatlari ustidan nazorat o’rnatish va va bu xarajatlarni tejab-tergap sarflash imkonyatlarini topish uchun ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olib va tannarxni kalkulyatsiya qilishning buyurtmali normativ usulini joriy etish muhim ahamiyatga ega.