Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Pareto taqsimoti va Pareto optimum. Bu nazariyalar iqtisodiyot nazariyasi va 
boshqa ilmiy fanlarda keng qo'llanilib kelyapti. Vilfredo Pareto 1848-yil 15-iyulda 
Parijda liberal va respublikachi eʼtiqodi tufayli muhojirlik qilishga majbur boʻlgan 
Genuya port shahridan boʻlgan italiyalik markiz oilasida tugʻilgan. Paretoning 
onasi frantsuz edi va bolaligidan u italyan va frantsuz tillarini teng darajada yaxshi 
bilardi, lekin butun hayoti davomida u o'zini birinchi navbatda italyancha his qildi. 
1858 yilda Pareto oilasi Italiyaga qaytib keldi. U erda Vilfredo o'qishni boshlaydi 
va klassik, gumanitar va texnik ta'lim oladi. Shu bilan birga, matematikani 
o'rganishga katta e'tibor beradi. Turindagi Politexnika muhandislar maktabini 
tugatgandan so'ng, 1869 yilda Pareto "Qattiq jismlardagi muvozanatning asosiy 
tamoyillari" mavzusidagi dissertatsiyani himoya qildi. Bu mavzu uning keyingi 
iqtisodiy va sotsiologik asarlarida muvozanat tushunchasining muhim o'rinni 
hisobga olgan holda alomat sifatida qabul qilinadi. Pareto universitetini 
tugatgandan so'ng, u bir necha yil davomida temir yo'l bo'limida va metallurgiya 
kompaniyasida juda muhim lavozimlarni egalladi. 1890-yillarda u siyosiy 
faoliyatga aralashishga muvaffaqiyatsiz urinishdi. Shu bilan birga, u jurnalistika 
bilan faol shug‘ullanadi, mumtoz matnlarni o‘qib, tarjima qiladi. 90-yillarning 
birinchi yarmida Pareto iqtisodiy nazariya va matematik iqtisod sohasida bir qator 
tadqiqotlarini nashr etdi. 1893 yilda va umrining oxirigacha u mashhur iqtisodchi 
Léon Valrasdan keyin Shveytsariyaning Lozanna universitetida siyosiy iqtisod 
professori bo'ldi. 
Pareto hayotining so'nggi yilida Italiyada fashistik rejim allaqachon o'rnatilgan edi. 
Bu rejimning ba'zi ko'zga ko'ringan arboblari va birinchi navbatda Mussolinining 
o'zi o'zlarini Lozanna professorining shogirdlari deb hisoblardi. Shu munosabat 

---

25 
bilan 1923 yilda unga Italiya senatori unvoni berildi. Pareto yangi rejimni o'zini 
tutib qo'llab-quvvatlagan holda uni liberal bo'lishga va akademik erkinliklarni 
cheklamaslikka chaqirdi. Pareto 1923 yil 19 avgustda Celigny shahrida 
(Shveytsariya) vafot etdi, u erda hayotining so'nggi yillarini o'tkazdi; u yerda dafn 
qilindi 
Sotsiologik tadqiqotlari:
Paretoning fikricha, jamiyat piramidal tuzilishga ega bo‘lib, uning tepasida elita – 
butun jamiyat hayotini boshqaradigan yetakchi ijtimoiy qatlam turadi. Pareto oʻz 
asarlarida demokratik tuzumlarga shubha bilan qaragan, ularni “plutodemokratik” 
yoki “demagogik plutokratiya” deb atagan, siyosiy hayotda elita har doim ommani 
aldab turadigan umuminsoniy qonun mavjudligiga ishongan. Biroq, jamiyatning 
muvaffaqiyatli rivojlanishi faqat elitaning o'z vaqtida yangilanishi bilan mumkin 
bo'ladi, bu Pareto tomonidan ilgari surilgan "elitalarning aylanishi" 
kontseptsiyasida eng harakatchan vakillarni o'zlashtirish va qo'shish sifatida 
tushuniladi. elita bo'lmaganlar yoki kontr-elitalar o'sha hukmron elita tomonidan 
"yuqoridan saylanish" direktivasi orqali elitaga kiritiladi. Aks holda, uning 
kontseptsiyasiga ko'ra, jamiyat turg'unlik va inqilob natijasida eski elitaning 
yangisini kutmoqda. 
Qonun Vilfredo Paretoning o'zi bilan juda kam aloqasi bor. U 
1923 yilda vafot etdi va qonunning nomi 1941 yilda amerikalik sifat bo'yicha 
mutaxassis Jozef Juran [en] tomonidan Italiyada uy xo'jaliklarining 20 foizi 
daromadning 80 foizini olishi haqidagi ishlardan biri sharafiga taklif qilingan. 
V.Paretonong ishlari 
Siyosiy iqtisod kursi
Sotsialistik tizimlar
Siyosiy iqtisod darslik
Umumiy sotsiologiya bo'yicha risola
Umumiy sotsiologiya bo'yicha qisqacha qo'llanma

---

26