Мавзу: ix-xiiасрлардаги ўрта осиё мутафаккирларининг иқтисодий ғоялари

Форобий Платонга ўхшаб идеал тузум тўғрисида фикр юритди. У келажак ҳақида ўйлаб, бахтга еришишнинг зарур ва бирламчи шартини ташкил етувчи ўзаро ёрдам ва дўстлик туфайли бўладиган шаҳарни идеал шаҳар деб ҳисоблаган; ер юзида барча халқларнинг ўзаро ёрдами асосида бир бутун ягона жамият қуриш мумкинлиги тўғрисида, маҳсулотларни адолатли тақсимлаш ҳақида фикрлар билдирган.

• Форобийнинг мулкчилик тўғрисидаги қарашлари. Абу Наср Форобий мулкчилик ҳақида фикр юритиб, мулкка эгалик қилиш, ундан мақсадга мувофиқ фойдаланиш, ўзига тўқ яшаш тўғрисидаги илғор фикрларни илгари суради. У одамларга, авлодларга зарар келтирмайдиган мол-мулк орттириш фойдали иш еканлиги, бошқалар учун зарар келтирадиган бойлик тўплаш, мол-мулк орттириш эса ёмон одат эканлигини айтиб ўтади.
• Форобийнинг таъкидлашича, “Мулк орттиришда унчалик хавф йўқ... Мулкни эҳтиёт қилиб сақлаб, ўз эҳтиёжи учун ишлатса, бу ёмон ҳисобланмайди”.

Абу Райҳон Беруний Муҳаммад ибн Аҳмад
Абу Райҳон Беруний Муҳаммад ибн Аҳмад (4-сентабр, 973, Кат, Хоразм, — 11-декабр, 1048, Газна) — ХI аср қомусий олими.
Беруний жуда ёшлигидан илм ва фанга қизиқади. У севган фанлар — астрономия, математика, геодезия, география ва минералогия бўлган.
Берунийнинг математикага ва фаннинг бошқа соҳаларига қўшган ҳиссасини ёзиб қолдирган 100 дан ортиқ асаридан ҳам кўриш мумкин. Улардан энг йириклари — „Ҳиндистон“, „Ёдгорликлар“, „Қонуни Масъудий“, „Геодезия“, „Минералогия“ ва „Астрономия“. Қолганларини қуйидагича тақсимлаш мумкин: математикага доирлари — 22 та; астрономик асбоблар ҳақида — 10 та; астрологиклари — 21 та; турли фанлар (физика, минералогия, адабиёт, тарих ва бошқалар) — 38 та; турли тиллардан таржима асарлар — 21 та. Берунийнинг бу асарларидан атиги 30 га яқини бизнинг кунларгача етиб келган.

995-йилгача у астрономия, география, геодезия амалий масалаларини ҳал етиш билан бирга ер ва осмон глобусини ясади ҳамда астрономияга оид бир неча китоблар ёзди. Олимнинг ана шундай асарларидан бири „Геодезия“ 1025-йилда ёзиб тугатилган. Бу асар „шаҳарлар орасидаги масофаларни аниқлаш учун жойларнинг чегараларини белгилаш“га доирдир. Китобнинг 4-боби охирида Беруний ер айланасининг катталигини ўлчаш ҳақида фикр юритган. Қадимдан инсонлар ернинг шакли ва катталигини билишга қизиққанлар ва турли халқлар ер шаклини турлича тасаввур қилишган. Милоддан аввал ўтган Пифагор, Арасту, Архимед, Ератосфен каби буюк олимлар ер думалоқ ва шар шаклида деган фикрни айтганлар.

• Олимнинг муҳим асарларидан бири „Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар“ унинг Жўржон саройида хизмат қилган даврида яратилади. 1000-йили тугаллаган бу асар муаллифнинг кўп қиррали олим эканини намойиш этди ва унга катта шуҳрат келтирди.