Mavzu: Jinoyatlarga qarshi kurashning optimal xarajatlari. G. Bakkerning jinoyat va jazo iqtisodiyot nazariyasi Reja

 
Erlix modelining asosiy mazmuni. 
 
Isaak Erlix – amerikalik mashhur iqtisodchilardan biri, 1938-yilda tug‘ilgan. 
2000-yilgacha Buffalodagi Nyu-York davlat universiteti Iqtisodiyot 
departamentiga rahbarlik qilgan. Uning asosiy faoliyat yo‘nalishlari xufyona 
iqtisodiyot, uning kelib chiqish sabablari, jamiyatda avj olish, jinoyat va jazo 
o‘rtasidagi korrelyatsiya, jamiyatda yuzaga chiqadigan korrupsiya va qonunlar 
o‘rtasidagi bog‘liqlik va shu kabi sohalar bo‘lgan. U shuningdek, inson 
kapitalini jiddiy tadqiq etgan, Chikago universiteti tomonidan nashr etiladigan 
Inson Kapitali jurnalining asoschilaridan va asosiy moliyalashtiruvchilaridan 
biri hisoblanadi. Uning eng muhim asarlaridan biri “Crime, the punishment and 
the market for offences” ya’ni “Jinoyat, jazo va jinoyatchilik bozori” deb 
nomlangan bo‘lib, bu asarda u shu sohaga doir “Erlix modeli” deb nom olgan 

---

nazariyani chuqur tadqiq etgan. 
Erlix jinoyatchilik bozorida asosan quyidagi 5 ta faktorni alohida 
ajratib ko‘rsatadi: 
a) 4 toifadagi ishtirokchilar 
• Tartibbuzar va jinoyatchilar 
• Jabrlanuvchi va qurbonlar 
• Noqonuniy tovarlar va xizmatlarning istemolchilari 
• Qonun ustuvorligini taminlovchilar 
b) Har bir toifa vakillarining jinoyat sodir etishdan oldingi va 
keyingi prognozlari (tahlillari) 
c) Aholining jinoyatchilikdan himoyalanishi 
d) Jinoyatchilikni oldini olish uchun ijtimoiy himoya choralari 
e) Yuqoridagi faktorlarning o‘zaro muvozanatga erishish uchun 
bir-biri tomon harakati (talab va taklif asosida) 
4-rasm. Erlixning tadqiqot ob’ektlari 

---

Erlix jamiyatda noqonuniy faoliyatlarni kelib chiqishida quyidagi 
ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘liqlikni tadqiq etgan: 
1. Jinoyat qilishga shaylangan shaxsning shu faoliyatdan 
ko‘zlagan daromadi; 
2. Jazodan qochish va noqonuniy faoliyat jarayonida o‘zini-o‘zi 
himoya qilish xarajatlari; 
3. Alternativ tarzda qonuniy faoliyat orqali shu sohadan olishi 
mumkin bo‘lgan daromad; 
4. Noqonuniy faoliyat davrida qo‘lga tushish ehtimolligi; 
5. Noqonuniy faoliyat olib bormoqchi bo‘lgan shaxsning faoliyat nuqtai 
nazaridan bilimi va ko‘nikmasi.