Mavzu: Mis,kumush,oltin ishlatilish sohalari va qo’llanilishi. Reja

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
OLMALIQ FILIALI

« Metallurgiya va kimyoviy texnologiya » fakulteti

« Metallurgiya » kafedrasi
« Umumiy va noorganik kimyo » fanidan

Mustaqil ish

Bajardi: 1b-21 « MET »
Ashurov S.Z
Qabul qildi: Dots. Mirzaxmedov R. M

Olmaliq 2022.

Mavzu:Mis,kumush,oltin ishlatilish sohalari va qo’llanilishi.
Reja:
1.Oltin,kumush ,misning tabiatda tarqalishi.
2.Fizik-kimyoviy xossalari.
3.Birikmalari.
4.Olinish usullari.
5.Ishlatilish sohalari.
6.Qo’llanilishi.
7.Iqtisodiy ahamiyati
7.Xulosa.
8.Foydalanilgan adabiyotlar.


1.Mis,Oltin,kumushning tabiatda tarqalishi. Mis dunyodagi eng qadimgi metallardan biridir. Uning yuqori issiqlik va elektr o’tkazuvchanligi kabi muhim xususiyatlari misni koʻp ishlatiladigan elementlarga aylantirgan.Mis dunyodagi eng ko’p ishlatiladigan metallar orasida ikkinchi o’rinni egallaydi . Qadim zamonlardan beri odamlarga foyda keltirgan misga bo’lgan talab iqtisodiy va texnologik rivojlanish tufayli asta-sekin o’sib bormoqda. Dunyodagi eng qadimgi mis konlari Kiprda deb o’ylashadi. Shu sababli deyarli barcha tillar misning “Cu” belgisini lotincha “Aes Cyprium” so’zidan olgan. Bu so’z, shuningdek, Rim davrida misga berilgan nomdir. Shuningdek, u “Kipr metali” nomi bilan ham tanilgan. Ushbu nom Rimliklarga mis ehtiyojlarini Kiprdagi mis konlaridan qondirgani uchun berilgan. Vaqt o’tishi bilan u “kuprum” sifatida ishlatilgan va shuning uchun uning belgisi “Cu” deb belgilangan. Dunyodagi eng qadimgi mis konlari Kiprda deb o’ylashadi. Shu sababli deyarli barcha tillar misning “Cu” belgisini lotincha “Aes Cyprium” so’zidan olgan. Bu so’z, shuningdek, Rim davrida misga berilgan nomdir. Shuningdek, u “Kipr metali” nomi bilan ham tanilgan. Ushbu nom Rimliklarga mis ehtiyojlarini Kiprdagi mis konlaridan qondirgani uchun berilgan. Vaqt o’tishi bilan u “kuprum” sifatida ishlatilgan va shuning uchun uning belgisi “Cu” deb belgilangan. Tabiiy mis ikkita barqaror izotopdan iborat – ⁶³ Cu ( izotopik ko’pligi 69,1%) va ⁶⁵ Cu (30,9%). Yigirmadan ortiq beqaror izotoplar ma’lum, ularning eng uzoq umr ko’rganlari ⁶⁷ Cu yarim umri 62 soat. Mis rudalari odatda tabiatda oz miqdorda tabiiy, oksidlangan, oltingugurtli va murakkab shakllarda uchraydi. Uni sof yoki aralash holda topish mumkin.( https://cheminfo.uz/mis-haqida-malumot/)
Tarixiy va arxeologik ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki mis qadimgi slavyanlarga yaxshi tanish edi.1887-yilda Volin Gorin daryosi yaqinida bazalt konlaridan mis topilgan.Eksperimental tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, mis minerallarida misning miqdori 4.1%dan oshmaydi.Mis minerallarida juda ko'p chiqindi jinslar mavjud.Oksidlangan rudalar uchun 0.35-0.50%ni tashkil etadi.Jahon amaliyotida bu miqdor yuqori 0.7-1.0% bo’lib,undan sanoatda texnik va iqtisodiy jihatdan yuqori samaradorlikka erishilgan. Sulfidli mis rudalari barcha sanoatning 90%ni tashkil etadi. [1;1-2;]
Oltinning tabiatda tarqalishi. Au oz miqdordagi bo'lsa ham, er qobig'ida ham, dengiz tubida va daryolarda ham qattiq va toza holatda bo'lgan qimmatbaho metalldir.
Oltin qadimgi davrlardan, ayniqsa, hunarmandchilikda 5000 yildan ortiq vaqt davomida eng ko'p ishlatiladigan metall hisoblanadi. Masalan, qadimgi Misr tsivilizatsiyalari turli xil buyumlarni yasashda oltinni bilgan va ishlatganligi haqida dalillar mavjud.Shuning uchun, o'shandan beri oltin bo'ldi qimmatbaho metall deb hisoblangan va juda katta ahamiyatga ega Shuning uchun u tangalar zarb qilish, zargarlik buyumlari va boshqa hunarmandchilik buyumlari va pul qiymati yuqori bo'lgan hashamatli buyumlarni tayyorlash uchunishlatilgan.[13] . Oltin tabiatda tug‘ma holda uchraydi. Tellur bilan birikmasi bor. AuAgTe₄ — silvanit deyiladi. Klaverit tarkibi Au₂Te dan iborat. Tabiatda oltinning izotopi faqat ₇₉¹⁹⁷Au (100%) holatida uchraydi. Oltinning radioaktiv izotopi ¹⁹⁸₇₉ Au uning yarim yemirilish davri 2,7 kun. Bu izotop radioaktiv indikator sifatida ishlatiladi.[14:353-b].