Mavzu: Mis,kumush,oltin ishlatilish sohalari va qo’llanilishi. Reja

Pirometallurgiya usuli sulfidli rudalardan mis olishdan iborat, masalan, xalkopirit CuFeS ₂. Xalkopirit xomashyosida 0,5-2,0% Cu mavjud. Dastlabki flotatsion konsentratsiyasidan so’ng, kontsentrat 1400 ° C haroratda oksidlanib qizdirliladi:
2CuFeS₂ + 4O₂ → 3SO₂ + 2FeO + Cu₂S
Mis sulfidi qisman oksidlanib oksidlanib, so’ngra metall (pufakchali) misga aylanadi:
2Cu₂S + 3 O₂ → 2SO₂ + 2Cu₂O
Cu₂S + 2Cu₂O → SO₂ + 6Cu
Natijada paydo bo’lgan metall (pufakchali) mis tarkibida 90,95% metall bor va u elektrolit sifatida mis sulfatning kislotali eritmasidan foydalangan holda keyingi elektrolitik tozalashga uchraydi. Katodda hosil bo’lgan elektrolitik mis yuqori tozaligi 99,99% gacha boladi, elektr jihozlari va qotishmalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Mis oksidining vodorod bilan ekzotermik qaytarilish reaktsiyasi jarayonida, shuningdek, sof misni olish mumkin:
CuO + H₂ → H₂O + Cu
Gidrometallurgiya usuli mis minerallarini suyultirilgan sulafat kislotasida yoki ammiak eritmasida eritishdan iborat ; hosil bo’lgan eritmalardan mis metall temir bilan qaytariladi:
CuSO₄ + Fe → Cu + FeSO₄
Elektroliz usuli mis sulfat eritmasining elektrolizi:
2CuSO₄ + 2H₂O → O₂ + 2H₂SO₄ + 2Cu (https://cheminfo.uz/mis-haqida-malumot/)
Elektrolitik tozalashning asosiy maqsadi toza, yuqori sifatli mis va yarim mahsulot (shlam) olishdir. Shlamga oltin, kumush, selen va tel­lur to‘planadi. Bu jarayonni amalga oshirish uchun anoddagi mis doi­miy elektr toki yordamida eritiladi va shu davrda erkin mis kislotali eritma orqali katodga o‘tkaziladi. Erituvchi modda sifatida sulfat kislo­ta­si ishlatiladi. Asosiy dastgoh sifatida elektrolitik vanna ishlati­ladi, u temir betondan yasal­gan kesimi to‘g‘ri burchakli dast­gohdir. Elektroliz vanna elektrolit qu­ya­digan quvur nov va elektr toki bilan ta’minlaydigan shinalar bilan jihoz­langan. Vannaning ichki sir­ti qattiq plastmassadan yoki qo‘rg‘oshin bilan izolatsiya qilingan bo‘ladi, chunki eritma tarkibida sulfat kislotasi bor.
Elektroliz o‘tadigan muhit– elektrolitik quyidagi tarkibga ega: 135–200 g/l H₂SO₄ va 170–200 g/l mis kuporosi – SuSO₄ H₅O (35–50/Su²⁺ ionlariga to‘g‘ri keladi).
Anod pechidan qoliplarga quyib olingan tayyor mahsulot 7.4-rasmda tasvirlanganidek, vagonchalarga taxlanib, temiryo‘l izi orqali elektroliz sexiga eritmada qayta ishlash uchun jo‘natiladi. Kim­­­­­yoviy modda sifatida qattiq plastmassani ishlatish ancha afzal­roqdir. Qattiq plastmassa tok o‘tkazmaydi va tokning isrofgar­chi­ligi ka­mayadi hamda foydalanish koeffitsiyenti ortadi. Qattiq plast­massa­ning kamchiligi – u mo‘rt, sinuvchan va mexanik ta’sirda tezda ish­dan chiqishi mum­kin. Qattiq plastmassali qoplama qo‘rg‘oshinga nisbatan kamroq ish­laydi. Lekin qo‘rg‘oshinning qimmatligini hisobga olganda qat­­tiq plast­massa keng ishlatiladi. Xorijiy davlatlarda qattiq plast­mas­sani rad etib, qo‘rg‘oshindan foydalanishga o‘tilmoqda. Qo‘rg‘oshinning ishlash davrini oshirish uchun uning tarkibiga 3–6 % Sb va 0,0006 % Su qo‘shiladi. Kanada zavodlarining birida bunday kimyoviy material uzluksiz 28yil ishlaganligi olimlar t omonidan e’tirof etilgan.