Mavzu: Mis,kumush,oltin ishlatilish sohalari va qo’llanilishi. Reja

Oltinning fizik xossalari: Oltin -oltin rang, sariq, yumshoq metall, tomonlari markazlashgan kub shakl kristallik panjaraga ega, boshqa metallardan yengil bolg‘alanuvchanligi va cho‘ziluvchanligi bilan ajralib turadi. Bunga ko‘ra oltindan 1/1000 mm yoki 0,0001mm zar qog‘oz (folga) yasash mumkin. 1gr oltinni salkam 3 km uzunlikka cho‘zish mumkin yoki oltin 0,001mm bo‘lgan sim tortish mumkin bo’ladi. Oltinning issiqlik va tok o’tkazuvchanligi juda yuqori, bunda u faqat kumush va misdan keyingi 3- o’rinda turadi. Oltin Mendeleyev davriy sistemasining 1-guruhida joylashgan bo’lib, qolgan o’zining o’xshash metallari kabi - kumush va mis singari, ichki qavatda 1tadan s elektron bo’lsa, oxiridan oldingi qavatda 18ta elektroni mavjud (s2r6d10). Muayyan sharoitda oxiridan oldingi 18ta elektronli qavat qisman yuqotilish qobiliyatiga ega va shu sababdan mis, kumush va oltin o’zining birikmalarida nafaqat +1, balki s-elektronlarni yo’qotish evaziga mutanosib ravishda +2 va +3 shaklida uchraydi. Shuning uchun misning oksidalanish energiyasi +1 va + 2, kumush uchun esa +1 va oltin uchun esa +1 va +3 dan iboratdir.

T/r	Xossalari	Ko’rsatgich
1	Atom massasi	196,967
2	Zichligi,g/sm	19,3
3	Atom radiusi,A	1,44
4	Ionli radiusi,A	1,37
5	Erish temperaturasi,^oC	1063
6	Qaynash temperaturasu,^oC	2880
7	Erish issiqlik sig’imi,kol/g	15,5
8	Bug’lanish issiqlik sig’imi,kol/g	415
9	Solishtirma issiqlik sig’imi,kol/g grad	0,0306
10	Issiqlik o’tkazish sig’imi oodan 1000^oC gacha kol/sm grad sek	0,744
11	Solishtirma elektr o’tkazish200da om/sek	2.25 10
12	Mustahkamlik qarshilik moduli kg/mm^2	7900
13	Mustahkamlik chegarasikg/mm^2	14
14	Qattiqligi kg/mm^2	18

kimyoviy faol bo‘lmagan element elektronga nisbatan olganda eng nodir metalldir. Hatto yuqori temperaturalarda ham kislorod, azot, vodorod va uglerod bilan kimyoviy reaksiyaga kirishmaydi. Kimyoviy birikmalarda u bir va uch valentlidir. Ammo uning birikmalari uncha kuchli bo‘lmay, tezda metall holiga qaytarila oladi.
Suvli suyuq eritmalarda oltinning elektron potensiyali:
Au → Au⁺ + e, E⁰ = +1,68 B
Au → Au³⁺ + 3e, E⁰ = +1,50 B
Shuning uchun oltin ishqorlarda, kislotalarda (azot, sulfat, xlor) erimaydi. Biroq oltin kislotalar aralashmasi: xlor bilan azot, sulfat bilan marganets, sulfat bilan azotlarda eriydi. « Shoh arog‘i » deb ataluvchi, bir hissa azot va uch hissa xlor kislotasi aralashmasi, sulfat va marganets kislotasi, sulfat va azot kislotasi aralashmalarida eriy olishi mumkin. «Shoh arog‘i» eritmasida oltin quyidagi reaksiya bo‘yicha eriydi.
Au + НNО₃ + 3НСl = AuCl₃ + 2Н₂О + NО.
Shuningdek, oltin Na va K sinil tuzlarida kislorod va havo yordamida eriydi:
2Au + 4KCN + H₂O + 1/2O₂  2KAu( CN )₂ + 2KOH
Oltin oksidlari Au₂O va Au₂O₃ quyidagi gidrooksidlarni qizdirish yo’li bilan olinadi: AuOH ва Au(OH)₂
AuO ya'ni oltin ikki oksidi kulrang binafsha tusli poroshok 200⁰C da elementar moddalarga parchalanib ketadi. Oltinning kislorodli birikmalari beqarordir. Ular tez parchalanib ketadilar. Oltinning bir valentli tuzlari ham beqaror, ular ham tez parchalanadi.
3Au⁺ = Au ³⁺+ 2Au
Ular ammiak bilan kompleks hosil qiladilar: (AuCl , NH₂; AuCl, [2NH₃] va x.k.). Oltin sinil kompleks tuzlari beqaror va ular suvda yaxshi eriydilar:Au(CN);
140-150⁰C da xlorli havoda qizdirilgan oltin, oltin xloridi hosil qiladi. AuCl₃ va 180-190⁰C da AuCl hosil qiladi.
Oltin monogalogenidi turlicha tovlanuvchi sariq tusga bo‘yaladi.
Oltin monoftoridi AuF faqat bug‘ holida mavjud. Oltin tragalogenidi AuI₃ - suvda eriydi. Oltin ftori AuF - zangori rangda, 500⁰C da parchalanadi. Oltin xlor tuzlari AuCl - nina shaklidagi kristallar bo‘lib qizil rangga egadir. Erish temperaturasi 288⁰C.
Oltin brom tuzi AuBr- to‘q qo‘ng‘ir rangli, suvda erimaydi. Kaliy bromli eritmada oltin brom tuzi xosil bo’ladi: K[AuBr₄]
Oltin yod AuI₃ - tuzi to‘q yashil, suvda erimaydi. Oddiy temperaturada oltin yod birikmasi AuI₃ hosil bo‘ladi. Oltin sinil kompleks tuzlari K[Au(CN)₂]; Na[Au(CN)₂]; Ca[Au(CN)₂] suvda yaxshi eriydilar. Ular katta amaliy ahamiyatga egadirlar.
Tiomochevina eritmasida oltin erib tiokarbamid oltin tuzi hosil qiladi. Ammo bu reaksiyaning borishi uchun oksidlovchi bo’lishi shart. Shunda u AuClx2CS (NH₂)₂ - hosil qiladi.
Oltin xloridi AiCl₃ tiniq gikroskopik ninasimon kristal moddadir. U suvda erntganda ekvikislotaning Н₂(OАuCl₂) qizil zangori eritmasi xosil buladi. Oltin xloridni 185-190°C da qizdirganda