Mavzu: O’zbek xalq shevalarining leksikasi

1.O’zbek - qipchoq lahjasi. Bu lahjaga O’zbekistonning Ohangaron, Mirzacho’l, Samarqand, Zarafshon, Buxoro, Farg’ona vodiysi, Qashqadaryo, Surxondaryo va boshqa xududlarda yashovchi j-lashgan shevalarning hammasi kiradi. O’zbek - qipchoq lahjasi to’rt shevaga: Qirq, Jaloyir-laqay, Qipchoq, Gurlan.

• 1.O’zbek - qipchoq lahjasi. Bu lahjaga O’zbekistonning Ohangaron, Mirzacho’l, Samarqand, Zarafshon, Buxoro, Farg’ona vodiysi, Qashqadaryo, Surxondaryo va boshqa xududlarda yashovchi j-lashgan shevalarning hammasi kiradi. O’zbek - qipchoq lahjasi to’rt shevaga: Qirq, Jaloyir-laqay, Qipchoq, Gurlan.
• 2. Bunga hamma shahar va shahar tipidagi shevalarni: Toshkent, Qo’qon, Namangan, Andijon, Marg’ilon shaharlari va shu shahar atrofida yashovchi o’zbek shevalari kiritiladi. Bu lahja vakillari Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo, Zarafshon vodiysining yuqori qismi, Chimkent, Sayram, O’sh, O’zgan shaharlari va ular atrofida yashovchi o’zbek shevalari ham shu lahjaga kiritilgan.

G’ozi Olim bu lahjaning asosiy til xususiyatlarini hisobga olib, to’rt guruhga bo’ladi:

• G’ozi Olim bu lahjaning asosiy til xususiyatlarini hisobga olib, to’rt guruhga bo’ladi:
• 1.Sayram va Chimkent shevasi. Bu lahja o’z ichiga Xiva, Honqa, G’azovot, Shohobod, Kat, Toshovuz, Eski Urganch, Yangi Urganch, Hazorasp, To’rtko’lda yashovchi o’zbek shevalarini o’z ichiga oladi. Bu shevaning o’ziga xos xususiyatlari alohida berilmagan.
• 2.Toshkent-xos shevasi. Bu shevaning asosiy xususiyatlari: tushum kelishigi qo’shimchasi -t bilan tugagan so’zlardan keyin -ti:tti. Shuningdek, bu qo’shimcha so’z oxirida assimilyatsiyaga uchrab, oldidagi undoshga moslashadi: biz-bizzi, istak fe’li yasovchi –luk: kelayluk. Hozirgi zamon davom fe’li qo’shimchasi -v tt’, bo’lishsiz kem’y t’pt’.

Shart fe’lining ko’pligi (1 shaxs ) –vuz , -m’z, 2 shaxs -y’z: b’lsay’z. 1 shaxs o’tgan zamon fe’lining ko’pligi –m’za, - m’z , vuza, -vuz (lduz’). 2 shaxs –’:z (ld’z) orqali yasaladi.

• Shart fe’lining ko’pligi (1 shaxs ) –vuz , -m’z, 2 shaxs -y’z: b’lsay’z. 1 shaxs o’tgan zamon fe’lining ko’pligi –m’za, - m’z , vuza, -vuz (lduz’). 2 shaxs –’:z (ld’z) orqali yasaladi.
• 3. Andijon shevasi.Bu shevaning asosiy xususiyati tushum kelishigi qo’shimchasi -n’, -ni dan tashqari-t’, -ti, -d’, -di tarzida keladi. Hozirgi zamon davom fe’li -yap, yep orqali yasaladi : keleyepmen .