Mavzu: O‘zbekistonda paxtachilikning rivojlanishi tahlili. Mundarija

2.3 Adabiyotlarni tekshirish
Respublikada paxtachilik samaradorligini oshirish muammolari va uni baholash metodikasini o‘rganishga ko‘plab ishlar bag‘ishlangan. Bu muammolarning turli jihatlari K.I.Lapkin, S.N.Usmonov, F.K.Qayumov, R.X.Xusanov, K.A.Xasanjonov, E.D., V.V.Kima va boshqalarning ishlarida o‘z ifodasini topgan.Iqtisodiyot tarmoqlarining bozorda faoliyat ko‘rsatish samaradorligini aniqlashning uslubiy muammolari. sharoitlar G'arb iqtisodchilarining ko'plab asarlarida ko'rib chiqilgan. Ular orasida T. Taunsted, L. Shou, P. Samuelson, P. Gettinger, D. Ostin, I. Tsakok, R. Caves, J. Frankel, R. Jons, E. Mansfieldanderlarning asarlarini alohida ta'kidlab o'tmoqchimiz. . Xorijiy mamlakatlarda paxtachilikning rivojlanish darajasi muammolari AQSH Qishloq xoʻjaligi departamenti tomonidan olib borilgan tadqiqotlarni koʻrib chiqish predmeti hisoblanadi.
Muallif tomonidan olib borilgan tadqiqotlar davomida aniq ma’lum bo‘ldiki, respublika paxtachiligining faoliyat yuritishi masalalari mahalliy olim-iqtisodchilarning doimiy e’tiborida bo‘lishiga qaramay, aksariyat tadqiqotlar amalda o‘z aksini topmagan. rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqilgan vositalardan foydalanilgan.¹


3 Tegishli nazariy asoslar
3.1 Paxtachilikning xalq xo'jaligidagi tutgan o'rni.
Qishloq xo‘jaligi — xalq xo‘jaligining eng yirik tarmoqlaridan biri bo‘lib, mamlakat iqtisodiyotida xalqning moddiy farovonligini yuksaltirishda katta ahamiyat kasb etadi. Iste’mol fondining katta qismi qishloq xo‘jalik mahsulotlaridan hamda qishloq xo‘jalik xomashyosidan ishlab chiqariladigan sanoat mahsulotlaridan tashkil topadi.
Sanoat va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda paxta eng qimmatli xomashyo turlaridan biri hisoblanadi. U o‘zining ahamiyati jihatidan mamlakat iqtisodiyotida g‘alla va boshqa g‘oyat muhim xomashyo turlari bilan bir qatorda turadi. Paxta — paxta tozalash sanoati uchun xomashyo, paxta tolasi esa to‘qimachilik, trikotaj, poyabzal, yengil sanoat va boshqa tarmoq lar uchun yarim tayyor mahsulot sifatida xizmat qiladi.
Chigitdan xalq iste’moli uchun tozalangan har xil moy, uning chiqitlaridan glitserin hamda yog‘ kislotalari ishlab chiqariladi, bulardan o‘z navbatida sovun, kir yuvish poroshoklari, linolium, izolatsiya lentalari, kleyonka, kinoplyonka, suv o‘tkazmaydigan mato, sun’iy teri va sun’iy kauchuk olinadi. Maxsus kimyoviy usul da ishlangan paxta lintidan selluloza, undan esa sun’iy ipak oli nadi. Gidroliz sanoatida shulxadan foydalaniladi: 1 t shulxadan 150 kg furfurola olish mumkin, bu esa smola va plastik massa, sintetik tola, dori preparatlari uchun xomashyo bo‘lib xizmat qiladi. G‘o‘za barglari organik kislotalar uchun, poyalari esa har xil nav qog‘oz va ba’zi boshqa materiallar ishlab chiqarish uchun manba hisoblanadi; fermentlangan g‘o‘za poyalari oziq achitqilari olishda xomashyo bo‘lib xizmat qiladi.
Paxta sanoati uzluksiz rivojlanishi natijasida paxtadan olina digan mahsulotlar assortimenti ko‘payib bormoqda hamda boshqa sanoat tarmoqlarida, shu jumladan, og‘ir industriyada — avtomobil, aviatsiya, elektrotexnika va kimyo sanoatlarida ulardan foydalanish ko‘lami tobora ortmoqda. Shu tariqa paxtachilik —sanoat tarmoqlari kompleksining xomashyo bazasi bo‘lib, ixtisoslashtirilgan rayonlarning yuksalishi va rivojlanishi uchun xizmat qilmoqda. Bu noyob, universal o‘simlikdan kompleks ravishda foydalanish yo‘li bilan paxtachilikni chiqitsiz tarmoqqa aylantirish masalasi qo‘yilmoqda.
1.1-rasmda paxta o‘simligidan (g‘o‘zadan) olinadigan mahsu lotlar
turlari keltirilgan.

1.1-rasm. G‘o‘zadan olinadigan mahsulotlar:
1 — flanel; 2 — sochiqbop gazlama; 3 — viskoza; 4 — satin; 5 — trikotaj; 6— chit; 7— ich kiyimbop gazlama; 8— shtapel; 9— tukli gazlama; 10— paxta; 11— momiq; 12— ip; 13— kalava; 14— fibpa; 15— sellofan; 16— shnur; 17— selluloza; 18— qog‘oz; 19— tola; 20— chigit; 21— atsetil selluloza; 22— sun’iy shoyi; 23— atsetat shoyi; 24— sun’iy fetr; 25— sinmaydigan oyna; 26— dinlium; 27— brezent shlanga; 28— sun’iy charm; 29— izolenta; 30— karton; 31— kunjara; 32— chigit mag‘izi; 33— shulxa; 34— kapron; 35— neylon; 36— vitamin «E»; 37— fitin; 38— sun’iy kauchuk; 39— kallodiy; 40— portlovchi modda; 41— samolyot laki; 42— fotoplyonka; 43— olif; 44— steorin; 45— glitserin; 46— moy; 47— sovun; 48— glukoza; 49— lignin; 50— vino spirti; 51— endotal; 52— polivilvanli smola; 53— furforal; 54— qog‘oz; 55— filtr qog‘ozi; 56— elektr shnuri; 57— yonilg‘i; 58— spirt; 59— uglekislota; 60— poya va chanoq; 61— barg va po‘stloq; 62— kalsiy oksalat; 63— smola; 64— limon kislotasi; 65— kraxmal.