- Abu Nasr Forobiyning psixologik qarashlari.
- Abu Nasr Foro- biy Yaqin va 0‘rta Sharqda ilg‘or ijtimoiy-falsafiy oqimning asoschilaridan biri bo‘lib, «Sharq Aristoteli» degan unvon- ga sazovor bo‘lgan mashhur mutafakkir. Forobiy (873—950) dunyoqarashining asosi, ya’ni dunyoning tuzilishi haqida- gi tushunchasini «panteistik» degan fikr tashkil etadi. Mav- judot yagona boshlang‘ichdan pog‘onama-pog‘ona vujud- ga kelgan, yakkalikdan ko‘plikka, rang-baranglikka borgan. Uning dunyoqarashidagi asosiy maqsadlardan biri ilmiy-fal- safiy usulning mustaqilligini nazariy jihatdan asoslab berish- ga, uning inson tafakkuriga, aqliy bilimiga asoslanganligini isbotlashga intilishdir.
- Forobiy bilishning ikki shakli bosqichini — hissiy va xayo- liy, aqliy bilishni bir-biridan farqlaydi. U sezgi roliga to'xtalib, besh turga bo‘ladi.
- Forobiy sezgini bilishning manbayi deb hisoblagan, uning qarashlari Aristotelning «sezmagan odam hech narsani bil- maydi ham, tushunmaydi ham» degan qarashlariga o‘xshab ketadi.
- Forobiy inson (ruh) jonining bir tandan boshqasiga o‘tib, ko‘chib yurishi mumkinligini inkor etadi va uni balki tan kabi individual «substansiyasining birligi» sifatida tushunadi. Uning fikri izchil emas edi. Bunday ikkilanish Aristotelga ham xos bo‘lgan. Forobiyning ruhiy jarayonlar, ularning bilish va mantiq tizimi haqidagi ta’limoti o'rta asrlar falsafasining katta yu- tug'i edi.
Al-Xorazmiyning psixoiogik qarashlari. - Abu Abdulloh al-Xorazmiy ham 0‘rta Osiyoning buyuk mutafakkirlaridan biri hisoblanadi. Abu Abdulloh al-Xorazmiy dunyoqarashi- ning muhim tomoni, uning keng bilimi, ilmning ko‘p jab- halari masalalarini tushunishga obyektiv yondashishga qaratil- gan. Xususan, uning tib, odam anatomiyasi va fiziologiyasi sohasidagi bilimi hissiy sezgining moddiy asoslarini qidirishga yordam beradi. «Shaxsiy ruh — u miyada boMib, undan badan a’zolariga asab orqali tarqaladi» deydi. 0‘rta asr Sharq peripa- tetiklari uchun aql bilimning yana bir manbayidir. Ular aql- ni ikki turga — tug‘ma va orttirilgan aqlga ajratishadi. Xoraz- miy aqlni odam nafslarining kuchiaridan biri deb hisoblaydi.
- Umuman olganda, Abu Abdulloh al-Xorazmiyning psixoiogik falsafiy qarashlari o‘z davri ilmiy dunyoqarashining rivojiga katta hissa qo‘shgan.
- VIII asrda islomda turli yo‘nalish!ar paydo bo‘ldi. Bulardan mutakallimlar, ularning psixik ta’limotiga ko‘ra hissiy bilish- ning ahamiyatini, bilimlarimizning voqelikka muvofiq kelishi- ni inkor etishdir. Ular nimaiki o‘zlari uchun nomaqbul bo'lsa (hissiy bilish bilan bogliq boigan sezgi ma’lumotlari va bilimni inkor etish yordamida) hammasini inkor etadilar va ularga nimaiki tasdiqlash lozim bo‘Isa, hamma tasavvur qilish mumkin bo igan narsaga yo‘l qo‘yish yordamida hammasiga yo‘l qo‘yish mumkin deb hisoblaydilar.
- SoTizm ta’limotida butun odam xudoning mujassamla- nishidan boshqa narsa emas. Xudo hamma kolrinadigan nar- salarda mavjud. Narsalar esa o‘z navbatida xudoda mavjud. Dunyo — ruh shaklida butun olamga tarqalgan xudo sin- gari yagonadir. Inson esa ana shu ruhning bir qismi, ertami- kechmi u bilan qo‘shiladi. Bu qo‘shilish xudoga yaqinlashish- ning asosiy bosqichi - shariat, taraqqiyot, ma’rifat va haqiqat olib keladi. So‘fizmga ko'ra xudo bilan qo‘shilishning o‘zi — eng oliy rohat.
Xulosa: - Bu dars bilan biz psixofziologiya tarix fani bilan bog`liqligini ko`rib chiqdik. Bu tarixni chuqur o`rganmasakda, kelajakdagi sohamizga taaluqli qismini albatta bilishimiz zarur. Zero, tarixiy xotirasiz kelajak yo`q.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Psixologiya nazariyasi 2. aim.uz 3. arxiv.uz 4. fayllar.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |
