Mavzu; Qon parazitlarini aniqlash usullari Mundarija Kirish Reja; I bob. Bir xujayrali hayvonlar qonlarda parazitlarni tarqalishi va tanasiga kirish yo’llari
Download 190.78 Kb.
|
Qon parazitlarini aniqlash usullari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ent. histolytica forma magna b) kichik vegetativ shakli - Ent. histolytica forma minuta
1.1.-jadval
Kiprikli infuzoriyalar sinfining spiral kipriklilar (Spirotricha) kenja sinfidan har xil kipriklilar (Heterotricha), qorin kipriklilar (Hypotricha) va kam kipriklilar (Oligotricha) turkumlari anchagina parazit turlarni o’z ichiga oladi. Bu parazitlar ignatanlilar ichagida, ba’zilari amfibiyalarda parazitlik qiladi. Sinfning teng kipriklilar kenja sinfidan (Holotricha) ixtiofitiriuslar, trixodinalar va balantidiylar guruhlarining parazit turlari e’tiborga sazovordir. Ular baliqlarning ektoparazitlari sifatida, sut emizuvchilar va odamning ovqat hazm qilish sistemasining endoparazitlari sifatida amaliy ahamiyatga egadir. Bemorni kerak bo’lganda oson topish uchun u tibbiy muassasaga kelgan vaqtida hamma kerakli ma’lumotlarni qayd qilib qo’yish juda muhim. Ma’lumotlar tegishli shakl(blank)larga yozib boriladi. Bemor haqidagi oddiy standart axborot quyidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi: ish olib borilayotgan mintaqa, viloyat, tuman, mahalla nomi; bemor yashaydigan shahar yoki aholi punkti nomi; bemor yashaydigan yoki uni oson topish mumkin bo’lgan ko’cha nomi va uy raqami; bemorning familiyasi, ismi, otasining ismi, yoshi va jinsi; qon preparatining raqami; tekshiruvlar natijalari. Javob yozilayotganda qalin tomchi yoki yupka surtma tekshirilganligi haqida ko’rsatib o’tish zarur. Tekshirilgan ko’rish maydonining soni ham yozilgan ma’qul. Epidemiologik amaliyotda ommaviy tekshiruv vaqtida odatda 100 ko’rish maydonlari tekshiriladi, obyektiv x 90 yoki x 100, okulyar x 7. Klinik amaliyotda aniq va yetarli natijalar olish uchun 200 ko’rish maydonlarini tekshirish maqsadga muvofiqdir. Hatto parazitlar aniqlangandan keyin ham aralash infeksiya holatlarini o’tkazib yubormaslik uchun va tropik bezgak gametositlari bor yoki yo’qligiga amin bo’lish uchun tekshiruv davom ettiriladi. Agar parazitlar topilmasa, “Bezgak parazitlari aniqlanmadi” deb aniq yoziladi. “abs” yoki “-“ kabi har qanday kisqartmalar faqat chalkashlikka olib keladi. Shuni esda tutish lozimki, yupqa surtma tekshiruvining manfiy natijasi usulning past sezuvchanlikka ega ekanligi tufayli shubhasiz aniq deb hisoblanishi mumkin emas, bezgakni aniqlash uchun qonning qalin tomchisini tekshirish shart. Musbat javob yozilganda, ko’zg’atuvchining lotincha nomi ko’rsatiladi. Urug’dosh nasldan nomi “P” sifatida (Pl. emas) qisqartiriladi. Agar P. falciparum aniqlansa, gametositlari bor yoki yo’qligi (uch holatda: haqalar; halqalar va gametositlar; gametositlar) ko’rsatiladi. Parazitlar soni ham ko’rsatiladi, modomiki, kasallikning og’irlik darajasi boshqa shunga o’xshash sharoitlarda parazitemiya darajasi bilan to’g’ridan to’g’ri bog’liq bo’ladi. Davolash vaqtida, ayniqsa, bezgak parazitlarining kimyo preparatlariga nisbatan chidamligiga shubha bo’lsa, parazitemiya darajasini kuzatish lozim. Parazitlar sonini qayd qilish laboratoriya ishi sifatini keyinchalik nazorat qilishda ham yordam beradi. Qo’shimcha vaqtni deyarli talab etmaydigan dastlabki, lekin ko’p hollarda yetarli darajadagi aniq usul sifatida 1 ko’rish maydonida parazitlar o’rtacha sonini sanash usuli hisoblanadi. Sanashni qalin tomchining quyuqroq maydonida o’tkaziladi. Bunda 1 maydonda (ob x 90, ok x 7) 10 – 20 lekositlar bo’ladi va havo rang – binafsha tusiga ega bo’ladi. Agar parazitlar ko’p bo’lsa, bir yoki bir nechta ko’rish maydonlarida sanaladi, agar kam bo’lsa, 10 ta 100 maydonda sanaladi. Parazitlar soni simvollar bilan belgilanadi (2.3.-jadval). Agar parazitlarning birdan ortiq turi / bosqichi aniqlansa, ularning soni har bir tur / bosqich uchun alohida ko’rsatiladi. Masalan, P. falciparum , halqalar + + + + gametositlar +. Bunday javobda “P. falciparum” deb oddiy ko’rsatilgandan ko’ra ko’proq axborot beriladi. Birinchidan, odamning anchadan beri bemorligi (gametositlar bor), ikkinchidan, uning ahvoli jiddiyligi (yuqori darajadagi parazitemiya) ko’rinadi. Klinik amaliyotda tekshiruvning boshqa aniq usullari ham qo’llaniladi. Eng oddiysi – parazitlar sonini qonning shaklli elementlari bilan taqqoslash. Buning uchun qalin tomchini olish bir vaqtda leykositlar soni 1 mklda aniqlanadi. Keyin qalin tomchining har bir ko’rish maydonida parazitlar soni va leykositlar soni sanaladi, bunda ular 100 leykositga yetguncha sanaladi (past darajadagi parazitemiyada 500 yoki 1000 leykositlargacha sanaladi). Natijani 1 mklga qayta hisoblaydilar. Masalan, bemorning qalin tomchisida 100 leykositga 20 parazit sanalgan, leykositlar soni esa unda 1 mklda 4000. Endi proporsiya tuzamiz: Demak 1 mklda 20 x 4000 / 100 = 800 parazitlar bor. Juda yuqori darajadagi parazitemiyada qalin tomchida parazitlar sonini sanash qiyinlashadi, chunki ular juda ko’p. Shunda yupqa surtmada parazitlar soni 100 eritrositlarga nisbatan sanaladi. Natija yuqorida ko’rsatilgandek, 1 mklga qayta hisoblanadi, bunda leykositlar soni o’rniga eritrositlar soni qo’yiladi. 1.2. Bir xujayrali parazit hayvonlarni xo’jayin tanasiga kirish yo’llari Aslida parazitning xo’jayin tanasiga kirish yo’llarini turli-tumanligi ularning kelib chiqishi bilan chambarchas bog’liqdir. Parazitlarning xo’jayin organizmidagi lokalizasiyasiga binoan ekto- va endoparazitlarga ajratish qabul qilingan. Endoparazitlar esa o’z navbatida ichak parazitlari va ichki parazitlarga ajraladi. Ichak parazitlari asosan ichakda va u bilan bog’liq bo’lgan jigar, o’t pufagi, siydik pufagi (amfibiyalarda), kloaka va uning ortiqlari, masalan qushlardagi fabrisiyev xaltasi kabilar tushuniladi. Ichki parazitlar deganda esa teri qoplag’ichi bilan ichak devori oralig’ida joylashgan to’qima va organlar, jumladan qon suyuqligi, muskullar, biriktiruvchi to’qimalar, bo’shliq va boshqalarda yashovchi parazitlar tushuniladi. Ichki parazitlar aksariyat hollarda to’qima parazitlari ham deb ataladi. Parazitlarni xo’jayin tanasiga kirish yo’llarini nazariy tomonidan tahlil qiladigan bo’lsak, uning asosiy ikki yo’li, ya’ni tana qoplag’ichlari orqali va og’iz orqali kirishini aytish mumkin. Shunga binoan tanaga kirishning ekzogen va endogen yo’llarini mavchud Ichburug’ amyobasi – Entamoeba histolytica odamning yo’g’on ichagida ikki xil vegetativ shaklda bo’ladi: a) yirik vegetativ shakli – Ent. histolytica forma magna b) kichik vegetativ shakli - Ent. histolytica forma minuta. Ushbu shakllar odam organizmining fiziologik holatiga qarab o’zaro bir shakldan ikkinchi shaklga o’tib turadi. Ichak bo’shlig’ida, shuningdek sistalari ham uchraydi. Ular kichik vegetativ shaklidan hosil bo’ladi. Kichik vegetativ shakl aslida universal vazifani bajaruvchi bosqichdir. U ichakda kommensal usulda yashaydi. O’lchami 7-25 mkm (o’rtacha 13 mkm) ga teng, yadrosi dumaloq, psevdopodiylari kalta, sekin harakatli. Sitoplazmasi ekto va endoplazmaga chegaralangan, lekin ushbu chegarani faqat psevdopodiylarni hosil bo’lishi vaqtida ko’rish mumkin. Hazm vakuollari ichida bakteriyalarni ko’plab topish mumkin. Amyobaning kichik vegetativ shakliga ega bo’lgan odamlar sog’lom bo’ladi, lekin bunday organizm ichburug’ amyobasini tashuvchi bo’lib xizmat qiladi [9]. Kichik vegetativ shakllar ichak bo’shlig’ida vaqti-vaqti bilan po’stga o’ralib Download 190.78 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling