Mavzu; Qon parazitlarini aniqlash usullari Mundarija Kirish Reja; I bob. Bir xujayrali hayvonlar qonlarda parazitlarni tarqalishi va tanasiga kirish yo’llari
II bob. Qonda parazitlarni aniqlash usullari va tadqiqot sharoitlari
Download 190.78 Kb.
|
Qon parazitlarini aniqlash usullari
II bob. Qonda parazitlarni aniqlash usullari va tadqiqot sharoitlari
2.1 . Odamlarda parazitlik qiluvchi bir hujayrali hayvonlar tuzilish xususiyatlari va tarqalishi Shizont o’sib eritrosit ichini to’la egallab bo’lgandan keyin, shizogoniya
Bizning sharoitimizda bir necha turga mansub Anopheles avlodining turlari mavjud, lekin shulardan bezgak parazitlarini odamlar orasida tarqatishda A. maculipennis asosiy rolni o’ynaydi. Chivin kasal odam qonini so’rganda, qon bilan birga gamontlarni ham qabul qiladi. Chivin oshqozonida gamontlar rivojlanishini davom ettirib, makrogamontdan 1 dona makrogameta (urg’ochilik gametasi) hosil bo’lsa, 1 ta mikrogamontdan 4 tadan 8 tagacha mikrogametalar (erkaklik gametasi) hosil bo’ladi. Oshqozon bo’shlig’ida makro va mikrogametalar o’zaro qo’shilib, zigota hosil qiladi. Zigotaning tanasi uzunchoq va harakatchan bo’lganligi sababli u ookineta deyiladi. Ookineta o’zining harakatlari tufayli oshqozon devori orqali o’tib, uning ustki qobig’i ostiga joylashib, qobiq hosil qilib, oosistaga aylanadi. Oosista asta-sekin o’sib, yiriklashib, yadrosi bir necha ming bo’lakka (hatto 10000 tagacha) bo’linib, keyinchalik har bir bo’lakcha sporozoitga aylanadi. Oosista po’sti yorilib, sporozoitlar chivinning gemolimfasi bilan to’lgan gavda bo’shlig’iga tushadi. Sporozoitlar aktiv harakati tufayli gavda bo’shlig’idan so’lak bezlari ichiga, undan so’lak chiqaruvchi yo’llarga o’tib oladi va ular oraliq xo’jayin (odam) tanasiga o’tishga tayyor bo’ladi. Sporozoitlarga ega bo’lgan chivin odam qonini so’rganda, o’zining so’lak suyuqligi yordamida parazitlarni yuqtiradi. Shunday qilib, bezgak parazitining bir necha marta takrorlanuvchi shizogoniya yo’li bilan jinssiz ko’payishi sporogoniya bilan tugallanuvchi bir marta jinsiy ko’payish bilan navbatlashadi va hayot sikli faqat xo’jayin (chivin-odam) organizmida sodir bo’ladi. Parazitlar umuman tashqi muhitga chiqishmaydi. Odamda Plasmodium avlodining 4 turi parazitlik qiladi. Yuqorida rivojlanishi ifodalangan, 3 kunlik bezgak kasalligini keltirib chiqaruvchi Pl. vivax dan tashqari, yana Pl. malariae 4 kunlik (shizogoniya jarayoni 72 soat) bezgak kasalligini keltirib chiqaradi; Pl. falciparum (shizogoniya jarayoni 48 soat) bezgak kasalligining tropik turi va Pl. ovale (shizogoniya jarayonining vaqti o’zgaruvchan, ya’ni 24 soatdan 48 soatgacha davom etishi mumkin). Ushbu turlarni Romanovskiy-Gimza usuli bilan bo’yalgan qonning qalin tomchisida odam bezgak identifikasiya qilish kqrsatkichlari 3.13.-jadvalda keltirilganmiz. Bezgak ancha og’ir kechadigan kasallikdir. Qayta-qayta tutadigan huruj bemor darmonini quritadi, jigar va taloq shishadi, kamqonlik (anemiya) kasali yuzaga keladi. Agarda sog’lom odamning 1 mm3 hajmdagi qonida o’rtacha 5 mln dona eritrositlar bo’lsa, bezgak kasalligiga duchor bo’lgan bemorning 1 mm3 qon suyuqligida eritrositlarning soni ikki-uch baravar kamayadi, ayrim hollarda esa 1 mln donagacha tushishi ham mumkin. Davolanmagan bemor esa ko’p hollarda halok bo’ladi. Ba’zan bemor halok bo’lmasa ham u haddan tashqari zaiflashib, boshqa har xil kasalliklarga tez chalinadigan bo’ladi. Viloyatda bezgak kasalligini (P.vivax) tarqatuvchi Anofeles avlodiga mansub 8 xil chivindan 5 tasi barcha shahar va tumanda keng tarqalgan. 2001-2003 yillarda, mavsum ichi, chegara hududlarida o’tkazilgan sanitariya-gidrotexnik va o’tkazilgan dezinseksion chora-tadbirlari, hamda delagil ximioprofilaktikasi natijasida bezgak bilan kasallanish 2000 yilga nisbatan 2003 yilda deyarli 3 marotabaga kamayishiga erishildi. Viloyatimiz hududida 2000 yil 20 nafar. 2001 yil 17 nafar bezgak kasalligi qayd etilgan bo’lsa, 2002-2003 yillarda esa 8 nafardan bezgak kasalligi qayd etildi. Ushbu bemorlar asosan Qirg’iziston Respublikasidan yuqtirib kelganlardir. Uyg’unlashgan kurash. Bezgak tashuvchilariga qarshi uyg’unlashgan kurash faqat 68 ta emas, balki bir nechta usullardan foydalanganda, bezgakni qay darajadagi holatiga, asosiy va ikkinchi darajali tashuvchilarni biologiyasi va ekologiyasiga, anofelogen suv havzalarini xususiyatiga va maydoniga, aholini yashash sharoitiga va boshqalarga bog’liq bo’ladi. Uyg’unlashgan (yoki kompleks) chora-tadbirlarni qo’llashga, avvalo chivinlarni qo’llanilayotgan kimyoviy insektisidlarga rezistentligi va bezovtalanishi paydo bo’lganda alternativ usullarni qidirmoq zarur bo’ladi Shaxs va jamoani himoya qilish. Odamlarni chivinlarning chaqishidan saqlash uchun, yo hasharotlarni teriga nish sanchmasligi uchun mexanik to’siq barpo etish yoki ularni yashash xonalariga kirmasliklari yoki oziqlantiruvchilar (bu holda odam) chivinlarni o’ziga jalb qilmasligi yoki qon so’ruvchilarni odamga hujum qilishdan chalg’itish yo’llarini axtarish zarur bo’ladi. Birinchi maqsadga erishish uchun pashshaxonalardan, setkalardan va himoya kiyimlaridan foydalanish kerak bo’ladi. Agar bu materiallarga insektisidlar singdirilagan bo’lsa, ular faqat chivinlarning hujumidan himoya qilishga xizmat qilmay balki ularni sonini kamayishga ham olib keladi. Ikkinchi maqsadga erishish uchun repellentlardan foydalanish zarur bo’ladi. Uchinchi maqsadga erishish uchun qoramolchilik rivojlangan hududlarda asossiz unutib yuborilgan usul zooprofilaktikani jonlantirish kerak bo’ladi. Uning mohiyati shundan iboratki uy hayvonlaridan o’ziga xos zooto’siqlar barpo etilib, chivinlarni odamlarga hujum qilishidan chalg’itish va shuningdek bu bilan bezgak va boshqa transmissiv kasallardan odamlarni himoya qilish mumkin.[3] Download 190.78 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling