mavzu soat juftlik Kognitiv rivojlanish nazariyasi

Proksimal rivojlanish zonasi (ZPD) - mustaqil ravishda bajara olmaydigan, lekin boshqalarning yordami va rahbarligi ostida bajariladigan vazifalar doirasi.

Bolaning proksimal rivojlanish zonasi yangi paydo bo'lgan va rivojlanayotgan o'rganish va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini o'z ichiga oladi.
Vigotskiy bolalarga mustaqil ravishda bajara oladigan vazifalarni bajarish orqali juda oz narsalarni o'rganish mumkinligini ta`kidlab, ular birinchi navbatda o'zlari bajarishi mumkin bo'lgan vazifalarni faqat vakolatli shaxs bilan hamkorlikda ishlab chiqsalar ko`proq ijobiy natijalarga erishish lozimligini uqtirdi.
Qiyin vazifalar ta'limga taalluqli bo'lsa, bolalar katta urinishlar va yordam bilan ham bajara olmaydigan vazifalar hech qanday foyda keltirmaydi. (Masalan, odatdagi bolalar bog'chasidan algebraik tenglamada x ni echishini so'rash befoyda.) Shuning uchun ham bolaning proksimal rivojlanish zonasi kognitiv ravishda o'rganishga qodir bo'lgan narsaning chegarasini belgilaydi. Tabiiyki, har qanday bolaning proksimal rivojlanish zonasi vaqt o'tishi bilan o'zgaradi. Ba'zi vazifalar o'zlashtirilgandan so'ng, ufqda o'z o'rnini egallash uchun boshqa, murakkabroq vazifalar paydo bo'ladi. Bundan tashqari, biz aniqlaganimizdek, ilgari bolalarning proksimal rivojlanish zonalari "kengligi" bo'yicha sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Garchi ba'zi bolalar yordami bilan o'zlarining haqiqiy (mustaqil) rivojlanish darajasidan bir necha yil yuqoriroqqa "chiqa olishlari" mumkin bo'lsa, boshqalari esa bolalarga imkon beradigan narsalarga qaraganda biroz ko'proq qandaydir vazifalarni (diniy vazifalar) bajarishi mumkin.
O`yin bolalar hayotida muhim rol o`ynaydi. Vigotskiyning so'zlari bilan aytganda o'yinda bola har doim o'zini kundalik xatti-harakatlaridan yuqori tutadi. Ko'pgina zamonaviy psixologlar Vigotskiy va Piajening o'yinlar haqidagi fikrlarini qo`llab-quvvatlaydilar. O'yin nafaqat ijtimoiy ko'nikmalarni (masalan, hamkorlik va konfliktni hal qilish strategiyasi) targ'ib qiladi, balki bu bolalarga obyektlarning yangi kombinatsiyalari bilan tajriba o'tkazishda, sabab-ta'sir munosabatlarini aniqlashda, boshqa odamlarning istiqbollari haqida ko'proq bilishda va ularning xatti-harakatlarini boshqarishda yordam beradi.
O'yin, ma'lum darajada, turli yosh guruhlari uchun o'xshash bo'lmagan maqsadlarga xizmat qiladi. Chaqaloqlar uchun o'yin faoliyatining asosiy maqsadlaridan biri obyektlar nimaga o'xshashligini va nima qilishi mumkinligini, shuningdek, odamlar obyektlar bilan nima qila olishlarini aniqlashdir. Bunday kashfiyotlar orqali chaqaloqlar jismoniy dunyoning ko'plab asosiy xususiyatlarini o'rganadilar.
Bola taxminan 2 yoshga to'lib, ishonch hosil qilish elementini qabul qilganda, bitta obyektni boshqasiga almashtira boshlaydilar va xayoliy tasavvuri bilan bog'liq xatti-harakatlarni amalga oshiradilar, masalan, o'ylab topilgan vilka bilan xayoliy ovqatni "yeyishadi".
Maktabgacha yoshdagi bolalar o`ynaydigan o'yinlarini murakkab ssenariylarga kengaytirganda - ba'zida ularni sotsiodramatik o'yin deb atashadi - ular "ota-ona", "o'qituvchi" yoki "xola-xolalar" kabi rollarni bajarishlari mumkin va bu rollar orqali o'zlarini qanday tutishni o'rganadilar. Bundan tashqari, sotsiodramatik o'yin bilan shug'ullanadigan bolalar boshqa odamlarning nimani o'ylashi va his qilishlari haqida ko'proq ma'lumot olishga intilishadi.
Bolalar maktab yoshiga yetganda rol o'ynash faoliyati asta-sekin kamayib boradi va boshqa o'yin turlari o'z o'rnini egallaydi. Masalan, boshlang'ich sinf o'quvchilari ko'pincha do'stlari bilan karton qutilaridan yoki loydan buyumlar yasashda, kartochkalar va stol o'yinlarini o'ynashda va jamoaviy sport bilan shug'ullanishda vaqt o'tkazadilar. Ushbu tadbirlarning aksariyati o'smirlik davrida davom etadi. O'yinlar qoidalariga va ularning xatti-harakatlaridagi cheklovlarga rioya qilgan holda, yoshlar rejalashtirishni o'rganadilar.