mavzu soat juftlik Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda maktab va ta’lim-tarbiya tizimi

6-mavzu 2 soat 1 juftlik Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda maktab va ta’lim-tarbiya tizimi.

Reja:
1.Amerikada maktab va ta’lim-tarbiya tizimi.

2.Germaniyada maktab va ta’lim-tarbiya tizimi.
3. Janubiy Koreyada ta’lim-tarbiya tizimi.
4.Kanadada ta’lim-tarbiya tizimi.
5.Angliyada maktab va ta’lim-tarbiya tizimi.
6. Finlandiyada maktab va ta’lim-tarbiya tizimi.
Mashg’ulot maqsadi: Talabalarga Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda maktab va ta’lim-tarbiya tizimi to’g’risida ma’lumot berish.
Mavzuni o’rganish natijasida talaba: Talabalar rivojlangan xorijiy mamlakatlar (Amerika, Germaniya, Janubiy Koreya, Kanada, Angliya, Finlandiya) da maktab va ta’lim-tarbiya tizimi to’g’risida ma’lumotga ega bo’ladilar.
Mustaqil o’rganish va topshiriqlarni bajarish uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar:

1. 
   Ganiyeva M.A. Ta‘lim asoslari. birinchi nashr. – Toshkent: “Ma’naviyat”, 2022, 217 b.
   
2. 
   Хуторской А.В. Педагогика. Учебник для вузов. Стандарт третьего поколения. – СПб: Питер. 2019. – 608 сс.ил – (Серия «Учебник для вузов»).
   
3. 
   Лукашевич В.В., Пронина Е.Н.. Психология и педагогика. Учебник. «Кнорус», 2019. 296-стр.
   
4. 
   Nel Noddings. Philosophy of Education 4^th edition. Westview Press, 2015. 304 pages.
   
5. 
   Ходжаев Б.Х. Умумий педагогика назарияси ва амалиёти. Дарслик. – Т.: “Сано-стандарт”, 2017, 417-бет.
   
6. 
   Педагогика: Учебник для вузов. Стандарт третьего поколения / Под ред. А.П. Тряпицыной – СПб: Питер. 2014. – 304 сс.ил.
   

1.Amerikada maktab va ta’lim-tarbiya tizimi


Mamlakatimiz taraqqiyotning yangi davriga qadam qo‘ygan bugungi kunda inson kapitaliga sarmoya kiritish, ta’limni isloh qilish ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.
Ta’lim tizimini isloh qilish, uni takomillashtirish va sifat darajasini oshirish yo‘lida ustuvor vazifalardan qilib, dunyodagi eng ilg‘or mamlakatlar bilan tajriba almashish, global ta’lim jarayonlarida faol ishtirok etish, hamda o‘qituvchi va o‘quvchilar oldida turgan sun’iy to‘siqlarni bartaraf etishni belgilasa bo‘ladi. Ushbu maqsadlarga erishishning samarali yo‘llaridan biri sifatida Boloniya jarayoniga qo‘shilish bo‘lib ko‘rinadi, zero yopiq sharoitlarda ta’limni rivojlantirib bo‘lmasligini ko‘plab mamlakatlarning tajribasidan bilib olish mumkin. Bу борада Финляндия таълим тизими тажрибаси misol bo‘la oladi.
Ma’lumki, xalqaro tadqiqotlar ilg‘or ta’lim amaliyotini kuzatish, innovasion ta’lim siyosati hamda amaliyotini ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonlari, umuman, o‘rganishimiz mumkin bo‘lgan ko‘pgina muvaffaqiyatli misollar bilan tanishish imkonini beradi. Ular bizga, o‘quv jarayonini tashkil etish va uning sifatini ta’minlash borasidagi ilg‘or xorijiy tajribalar; rivojlangan davlatlar ta’lim tizimlarining o‘ziga xosliklari; zamonaviy ta’lim va innovasion texnologiyalar sohasidagi ilg‘or xorijiy tajribalar: masofali o‘qitish, mahorat darslari, vebinar darslar, evristik metodlar; zamonaviy ta’lim va innovasion texnologiyalar sohasidagi ilg‘or xorijiy ta’lim texnologiyalarini qo‘llash bo‘yicha bilimlar beradi.
AQShdagi ta'lim tizimi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Maktabgacha tarbiya muassasalari - bu yerda 3-5 yoshdagi bolalar tarbiyalanadilar va asosiy bilimlarni o‘zlashtiradilar.
Boshlang‘ich maktab, 1-8 sinflar - 6-13 yoshli bolalar o‘qiydi.
O‘rta maktab, 9-12 sinflar - 14-17 yoshdagi o‘spirinlarga dars berish.
Oliy ma'lumot 2 yildan 4 yilgacha davom etadi.
Amerika ta'lim tizimi Yevropaliklarga qaraganda demokratikroq va qat'iy ierarxik tuzilishga ega emas.
Qo‘shma Shtatlardagi maktabgacha ta'lim muassasalariga juda yosh bolalar uchun bolalar bog‘chalari va bolalarni kelajakda o‘qishga tayyorlaydigan maxsus markazlar kiradi. Ushbu muassasalar davlat yoki xususiy shaxslarga tegishli. Xususiy korxonalar faoliyati ma'murlar tomonidan nazorat qilinadi va o‘qitish va moliyaviy yordam ko‘rsatishda ilg‘or uslublarni joriy qilishni rag‘batlantiradi. Maktabgacha ta'lim tizimini bunday tashkil etishning shubhasiz ustunligi turli xil pedagogik yangiliklarga nisbatan harakatchanlikdir. Bu keyingi maktab bosqichining umumiy darajasini oshirishga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi, chunki har bir bola juda kichik yoshdan boshlab o‘quv jarayoniga qo‘shilish, o‘z qobiliyatlarini namoyish etish va rivojlantirish imkoniyatiga ega. Besh yoshga etgach, o‘quvchilar shartli ravishda boshlang‘ich maktabning nol sinflari deb hisoblanishi mumkin bo‘lgan bolalar bog‘chasining katta guruhlariga o‘tadilar. Ushbu bosqichda mashg‘ulotlarning o‘yin usulidan an'anaviy shaklga o‘tish bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.
AQShda yuqori pedagogik institutlarda ochiladigan va bo‘lajak o‘qituvchilarni tayyorlash uchun ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladigan maktabgacha laboratoriyalar mavjud. Bunday eksperimental bo‘limlar juda yaxshi jihozlangan va bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish uchun maqbul sharoitlarni yaratmoqda. Ular 3 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan chaqaloqlar uchun mo‘ljallangan.
Amerika Qo‘shma Shtatlaridagi maktab tizimi mustaqil ravishda o‘qish muddatlarini belgilaydigan turli xil muassasalar tomonidan taqdim etilgan. Ammo majburiy barcha muassasalarning shartlaridan biri maktabgacha yoshdagi o‘quv guruhining mavjudligi.
Bolalar olti yoshdan boshlab bilim olishni boshlaydilar va ma'lum bir ta'lim muassasasining siyosati va dasturlariga qarab, 6-8 yil davomida keyingi bosqichga qadar - o‘rta maktabda o‘qiydilar, u yerda 7 dan 9-sinfgacha o‘qitiladi. Yakuniy bosqich - oliy o‘quv yurtlariga kirishni xohlovchilar uchun (10-12 sinflar) talab qilinadi. Kichik shaharlarda o‘rta maktab an'anaviy uslubga amal qiladi: sakkiz yillik boshlang‘ich kurs va to‘rt yillik to‘liq o‘rta ta'lim. So‘nggi paytlarda fanlarni o‘qitish tizimiga tezroq o‘tish foydasiga boshlang‘ich bosqichni pasaytirish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlarida turli xil maktablar bir vaqtning o‘zida ishlaydi - davlat, xususiy va cherkov muassasalari (o‘quvchilarning taxminan 15% ularda ta'lim oladi).
Kasb-hunar maktablari o‘quvchilarni amaliy faoliyatda qo‘llash mumkin bo‘lgan amaliy bilimlarni olishga yo‘naltiradi, ko‘p tarmoqli maktablar esa birinchi va ikkinchi turdagi maktablarning xususiyatlarini birlashtiradi.
Oliy Amerika oliy ta'lim tizimi universitetlar va kollejlar tomonidan taqdim etilgan. AQShda biz uchun odatiy ma'noda "universitet" tushunchasi mavjud emas - u mavjud "oliy o‘quv yurtidan keyingi maktab" ning asl tarjimasi (asl maktabdan keyingi maktabda), bu ikkala oliy o‘quv yurtini ham, o‘rta kasbiy deb tasniflashga odatlanganlarni ham o‘z ichiga oladi. So‘zlashuvda, barcha universitetlar amerikaliklarni kollej deb atashadi, garchi ular universitetlar degani bo‘lsa ham.
Amerika Qo‘shma Shtatlaridagi oliy ta'lim tizimi har xil turdagi va turdagi o‘quv tashkilotlarini o‘z ichiga oladi va quyidagi printsiplarga asoslanadi:
O‘quv dasturlarining moslashuvchanligi, ularni dolzarb ijtimoiy ehtiyojlarga mobil moslashuvi.
Ta'limning turli shakllari, kurslar va dasturlar.
Oliy demokratik ta'lim jarayoni.
Institutlarni markazlashtirilmagan boshqarish.
O‘quvchi shakli va o‘quv dasturini tanlash erkinligi.
Davlat universitetlari bilan bir qatorda, AQShda oliy ta'lim tizimida muhim rol o‘ynaydigan xususiy universitetlar ham faoliyat ko‘rsatmoqda. Ta'lim ikkalasida ham qimmat, ammo ayniqsa iqtidorli o‘quvchilar uchun maxsus stipendiyalar mavjud.
AQShda 4000 dan ortiq kollej va universitetlar mavjud bo‘lib, ularning 65 foizi xususiydir. Amerika oliy o‘quv yurtlarida o‘qituvchi va o‘quvchilar sonining nisbati taxminan 1 k 7,5 (mos ravishda 2 va 15 million). Har bir ta'lim muassasasida qabul qilishning o‘ziga xos tartibi mavjud, bu ma'lum bir kollej yoki universitetning darajasi va obro‘siga bog‘liq. Ba'zi universitetlarda kirish imtihonlari ro‘yxatdan o‘tish uchun talab qilinadi, boshqalarida - suhbat, testlar yoki maktab diplomlari uchun tanlov. O‘rta maktabni muvaffaqiyatli tugatganligi to‘g‘risidagi diplomni taqdim etish uchun etarli bo‘lganlar ham mavjud (bular odatda, kollejlardir). Qo‘shimcha afzallik sifatida jamoat va diniy tashkilotlarning tavsiyalari, festivallarda, tanlovlarda, sport musobaqalarida faol qatnashganlik to‘g‘risidagi sertifikatlar bo‘ladi. Ariza beruvchini kasb tanlashga undashi ham muhimdir. Eng nufuzli universitetlar tanlov asosida tanlov o‘tkazadilar, chunki o‘qishga kirish uchun ariza beruvchilar soni bepul joylar sonidan ancha ko‘p.
Amerikalik abituriyent bir vaqtning o‘zida bir nechta universitetlarga hujjatlarni topshirish huquqiga ega, bu esa qabul qilish imkoniyatlarini oshiradi.
Kirish testlari - testlar yoki imtihonlar - bu universitet yoki kollej o‘qituvchilari tomonidan emas, balki maxsus xizmatlar tomonidan amalga oshiriladi. Qabul qilinadigan o‘quvchilar sonini har bir universitetning o‘zi belgilaydi - mamlakatda yagona reja yo‘q. O‘qish muddati cheklanmaganligi qiziq, chunki barcha o‘quvchilar moliyaviy imkoniyatlari va hayot sharoitlari har xil. Qizig‘i shundaki, Amerika universitetlari devorlarida har bir o‘quvchi bizning o‘quv yurtlarimiz uchun an'anaviy bo‘lgan akademik guruh tarkibiga kirmagan holda individual dastur asosida o‘qitiladi.
Kollejlarda ko‘p hollarda bakalavr diplomi bilan tugaydigan to‘rt yillik o‘quv kurslari mavjud. Uni olish uchun siz tegishli imtihonlardan o‘tishingiz va ma'lum miqdordagi ballarni to‘plashingiz kerak. Siz bakalavr dasturiga yana bir yil yoki ikki yil qo‘shib, ilmiy tahliliy hisobotni himoya qilish orqali magistr bo‘lishingiz mumkin. Oliy ta'limning eng yuqori bosqichi bu fan sohasida mustaqil ishlashga qaratilgan doktorlik dasturlari. Doktorlik dasturiga kirish uchun ko‘p hollarda nomzod magistr darajasiga muhtoj. Natijada, aytish mumkinki,
AQShdagi ta'lim tizimi jamiyatning tobora o‘sib borayotgan ehtiyojlariga mukammal moslangan va ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning rivojlanish yo‘nalishlariga moslashuvchan o‘zgarishga tayyor. AQShdagi maktablar jamoat va xususiylarga bo‘linishi mumkin. Moliyalashtirish davlat davlat hisobidan amalga oshiriladi; qoida tariqasida, u yyerdagi o‘quvchilar soni xususiylarga qaraganda biroz ko‘proq, ammo o‘qitish qiymati odatda past bo‘ladi. Har bir shtatda kamida bitta davlat universiteti yoki kolleji mavjud. Xususiy o‘quv muassasalari o‘qish to‘lovlari, turli xil grantlar va xayriyalar tufayli mavjud. Bundan tashqari, nufuzli va badavlat bitiruvchilar ko‘pincha alma materni saqlashga harakat qilishadi.
AQShda oliy ma'lumot uch darajadan iborat - bakalavr (bakalavr darajasi), magistr (magistr darajasi) va doktor (doktorlik darajasi).
Bakalavr darajasini olish uchun o‘qish muddati to‘rt yilni tashkil etadi. AQShda bakalavriat ta'limi bakalavr deb ataladi; AQShda eng keng tarqalgan bakalavr darajalari fan bakalavri va san'at bakalavridir. O‘qitish paytida ikki yillik dastur (masalan, jamoat kolleji deb ataladigan joyda) o‘quvchi ilmiy darajaga (ilmiy darajaga) ega bo‘ladi; ushbu darajaning egasi bakalavr darajasi bo‘yicha o‘qishni davom ettirishi mumkin, bu holda uning ikki yillik o‘qishi hisobga olinadi (o‘quvchi uchinchi kursga o‘tkaziladi). Shunga o‘xshash usul ham qiziqarli, chunki kollejda o‘qish narxi nisbatan past.
Magistratura (magistr) bakalavrdan keyingi ta'lim; O‘qish muddati odatda bir yildan uch yilgacha. Magistratura bilan bir qatorda, fan nomzodi va magistrning ilmiy va gumanitar darajalari ham mavjud. ilmiy darajasi - falsafa doktori.
Doktorlik darajasi (oliy o‘quv yurtidan keyingi ta'lim) kelajakda doktor, kollej yoki universitet o‘qituvchisi yoki, masalan, huquqshunos bo‘lishni xohlaydiganlar yoki turli xil tadqiqotlar bilan shug‘ullanishni istaganlar tomonidan olish. Doktorlik dissertatsiyasini yozishni va himoya qilishni anglatadi. O‘qish muddati tanlangan mutaxassislikka bog‘liq, ammo odatda bakalavr darajasini olgandan keyin kamida besh yil.
O‘quv yili qoida tariqasida, u avgust oyining oxirida - sentyabrning boshida boshlanadi va may-iyungacha davom etadi; yozgi ta'til uzoqroq, qishda (Rojdestvo) va bahorda dam olish uchun kichik tanaffuslar ham mavjud. Ichida AQSh turli darajadagi turli xil siyosiy arboblar, taniqli tarixiy shaxslar yoki ushbu muassasani tashkil etish yoki ishlash uchun mablag 'ajratgan kishilarning nomi bilan atalgan juda ko‘p sonli ta'lim muassasalari.
Har bir kurs ma'lum ball bilan baholanadi, bu yerda u kredit deb nomlanadi. Hatto eng kam kredit bor, u keyingi maktabga o‘tish yoki boshqa o‘quv yurtiga kirish uchun olinishi kerak. Kollejga tayyorgarlik olib boriladigan maxsus darslar mavjud, ammo ularda qatnashish uchun sizda "shaxsiy qarzingiz" bo‘lishi kerak. Aksariyat bolalar ongli ravishda o‘zlari uchun darslarni va shuning uchun kelajakka yo‘lni tanlaydilar. Amerikadagi bir maktab bolalar uchun "shaxsiy qarz" miqdoriga bog‘liq bo‘lgan stipendiyalar bilan shug‘ullanadi. Bundan tashqari, o‘quvchi shunchalik yuqori kreditga ega bo‘ladiki, ikkita oliy ma'lumotni bepul olish kifoya qiladi. Biz aytishimiz mumkinki, o‘quvchilarda ikkita imkoniyat bor: o‘zlarining mehnatlari va qobiliyatlari bilan hamma narsaga erishish yoki ota-onalarning pullarini qo‘shimcha ta'lim olish uchun ishlatish.
Institut va universitetlarga kirish imtihonlari mavjud emas, har bir o‘quvchi yil davomida fanlardan test topshiriqlarini yozadi va yil oxiridagi natijalar nafaqat maktab o‘quv dasturiga, balki kollej va universitetlarga ham yuboriladi. Maktabni tark etgandan so‘ng, har bir o‘quvchi turli xil ta'lim muassasalaridan o‘qish uchun takliflarni ko‘rib chiqishi yoki ularga javob kutib, so‘rov yuborishi mumkin.
Ma'lumki, AQShdagi ta'lim tizimi dunyodagi eng yaxshilaridan biridir. Shu sababli sayyoramizning turli mamlakatlaridagi yoshlar dunyoning eng yaxshi universitetlari reytingida yetakchi o‘rinlarni egallab turgan Amerika universitetlarida o‘qishga intilishadi.