Mavzu: So‘zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari

Shakli va talaffuzi bir xil, ma’nosi har xil bo`lgan grammatik shakllarga omomorfemiya (omoforma) deyiladi: kelasiz - siz shakli III shaxs ko`plik suvsiz -siz shakli sifat yasovchi qo`shimcha; chopish -ish qo`shimchasi harakat nomi, kelishdi -ish qo`shimchasi fe’lning birgalik nisbati, ishchi: -chi ot yasovchi, ish-chi yuklama» toshloq -loq so`z yasovchi, bo`taloq -loq erkalash shakli yasovchi.

• Shakli va talaffuzi bir xil, ma’nosi har xil bo`lgan grammatik shakllarga omomorfemiya (omoforma) deyiladi: kelasiz - siz shakli III shaxs ko`plik suvsiz -siz shakli sifat yasovchi qo`shimcha; chopish -ish qo`shimchasi harakat nomi, kelishdi -ish qo`shimchasi fe’lning birgalik nisbati, ishchi: -chi ot yasovchi, ish-chi yuklama» toshloq -loq so`z yasovchi, bo`taloq -loq erkalash shakli yasovchi.
• Shakllari va talaffuzi bir xil, ma’nosi har xil bo`lgan iboralarga omofrazeologiya deyiladi: Ko`z yumdi-yashirdi, Ko`z yumdi-vafot qildi. Boshiga ko`tardi-sevdi, erkaladi. Boshiga ko`tardi-to`polon qildi, Yuragini yordi-qo`rqitdi. Yuragini yordi-baqirib aytdi. Qo`l ko`tarmoq - tasdiqlamoq. Qo`l ko`tarmoq- taslim bo`lmoq.
• Omofrazeologiya faqat ko`chma ma’noga asoslanadi.

Omosintagmiya (sintaktik omonim) birikmalari va gaplarning o`zaro yoki iboralarga shaklan teng kelishi sintaktik omonimiya deyiladi: Bel bog`lamoq, belini ip bilan bog`lamoq. Bel bog`lamoq ishga kirishmoq. Oqsoqol-qariya, oqsoqol-soqoli oq. Jon Vatan -so`z birikmasi. Jon va tan-uyushiq bo`lak.

• Omosintagmiya (sintaktik omonim) birikmalari va gaplarning o`zaro yoki iboralarga shaklan teng kelishi sintaktik omonimiya deyiladi: Bel bog`lamoq, belini ip bilan bog`lamoq. Bel bog`lamoq ishga kirishmoq. Oqsoqol-qariya, oqsoqol-soqoli oq. Jon Vatan -so`z birikmasi. Jon va tan-uyushiq bo`lak.
• Omonimlar quyidagi yo`llar bilan paydo bo`ladi:
• 1. Ma’lum bir tildagi turli so`z turkumlariga tegishli bo`lgan ayrim so`zlarning shaklan bir xilda bo`lishi, bir xil talaffuz qilinishi natijasida: Qil-qil, qo`y-qo`y.
• 2. Ba’zi ko`p ma’noli so`zlarning ma’nolari orasidagi bog`lanishning uzoqlashishi natijasida: kun: kun chiqdi (quyosh) kun ko`rish (tirikchilik), oy: yangi oy chiqdi (planeta), o`ttiz kun bir oy (vaqt).