Mavzu. Suvda erimaydigan bo‘yovchi moddalar bilan bo‘yash Reja

Oltingugurtli bo’yovchi moddalar bilan bo’yash texnologiyasi. Suvda 
erimaydigan oltingugurtli bo’yovchi moddalar kub bo’yovchilar kabi eruvchan 
holatga o’tkaziladi. Ular disulfid guruhlari bo’yicha ishqoriy sharoitda oson 
qaytariladilar. Qaytaruvchi sifatida kuchsiz qaytaruvchi natriy sulfid ishlatiladi: 

---

Oltingugurtli bo’yovchi anioni eritmasi bilan mato shimdiriladi va tola 
ichiga diffuziya yakunlangach, yana suvda erimaydigan pigment hosil qilish uchun 
oksidlanadi. 
Oltingugurtli bo’yovchi moddalar asosan sellyulozali tola va matolarni 
uzlukli va uzluksiz bo’yashda ishlatiladi. Oltingugurtli bo’yovchi moddalar 
qatqruvchi ta’sirida eruvchan holatga o’tadi [4, 120]: 
Ip-gazlamalaктi uzluksiz bo’yash texnologiyasi 1.14-jadvalda keltirilgan. 
1.14-jadva. Ip-gazlamalarni oltingugurtli bo’yovchilar bilan uzluksiz 
bo’yash texnologiyasi 
Jarayonlar 
Uskuna 
Eritma tarkibi, g/dm
3
Sharoit 
Shimdirish 
Shimdirish 
siqish 
mashinasi 
Bo’yov modda-15-50 
Natriy sulfid (62%-li) -25-
120 
Natriy gidroksid-8 
SAM - 2 
T=90-95
0
C 
Bug’lash 
Bug’lash 
kamerasi 
- 
T=101-102
0
C 

=40-50 s 
Oksidlash 
yuvish 
1-vanna 
2-vanna 
3-vanna 
4-vanna 
Sovuq oqar suv 
Issiq suv 
SAM - 2 
Issiq suv 
T=10-25
0
C 
T=50-60
0
C 
T=70-80
0
C 
T=60-70
0
C 
Quritish 
Barabanli 
quritish 
mashinasi 
- 
T=105-110
0
C 

---

Oltingugurtli bo’yovchilar vaqt o’tishi bilan tolada parchalanadi, hosil 
bo’lgan oltingugurt sulfat kislota hosil qiluvchi SO
3
gacha oksidlanadi, 
sellyulozali tola gidrolizlanib, mexanik mustahkamligi susayadi. Oqova suvlarga 
tushgan oltingugurtli organik birikmalar suvni bioximik tozalash jarayoniga salbiy 
ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun oltingugurtli bo’yovchilar bilan chiqindisiz 
bo’yash texnologiyasi yaratish muammosi dolzarbdir. 
Bo’yash vannasi tarkibi. Oltingugurtli bo’yovchilar bilan bo’yashda eritma 
tayyorlash eng mas’uliyatli jarayon bo’lgani sababli u maxsus kimyoviy 
stansiyalarda tayyorlanadi. Konsentirlangan eritma tayyorlanib, uni kerakli 
konsentratsiyagacha suyultiriladi va trubalar orqali buyash mashinasiga yuboriladi. 
Natriy sulfid bo’yovchi massasiga nisbatan 50% atrofida olinadi. Bo’yovchini 
eritish kuchli ishqoriy sharoitda boradi, bunda natriy sulfid o’z qaytaruvchili 
xususiyatini namoyon qiladi: 
Na
2 
S + H
2
O = Na H S + NaOH 
2NaHS + 3H
2 
O = 8H + Na
2
S
2
O
3
Tarkibida 50-100 g/dm
3
natriy sulfid, 1-3 g/dm
3
natriy gidroksid bo’lgan va 
isitilgan eritmaga 1-4 g/dm
3
SAM, va 100 g/dm
3
gacha bo’yovchi aralashmasi 
qo’shiladi. Eruvchanlikni oshirish maqsadida 0,2-2 g/dm
3
natriy karbonat 
qo’shiladi. Eritma qaynash temperaturasigacha qizitiladi va shu temperaturada to 
bo’yovchi eriguncha ushlab turiladi, suziladi. Uzlukli bo’yashda elektrolit
(10 g/dm
3
) va rang ravonlatgich qo’shiladi. Bo’yash 90
0
C da 45-60 min davom
etadi, oksidlash 10-25
0
C da, 20-30 min davomida oqib turgan sovuq suv 
bilan amalga oshiriladi, issiq (70-80
0
C) va sovuq suv bilan yuviladi. ДЦУ yoki 
ДЦM -2 (3 g/dm
3
) va sirka kislota (30% lidan 1 g/dm
3
) eritmasida 50-70
0
C da 15-
20 min rang mustahkamlanadi.