Mavzu: Tabiy ofat turlari, Tabiy va texnogen inqirozlar(krizislar) reja

Oʻrmon yongʻinlar
Oʻrmon yongʻinlari — bu oʻrmon hududlari boʻylab oʻz-oʻzidan, nazoratsiz ravishda olovning tarqalishi. Oʻrmon yongʻinlarining sabablari odatda tabiiy va antropogenga boʻlinadi. Oʻrmon yongʻinlarining eng keng tarqalgan tabiiy sabablari odatda chaqmoq va qurgʻoqchilikdir. Antropogen sabablar orasida beparvolik va o‘t qo‘yish eng ko‘p uchraydi. Bugungi kunga kelib, tabiiy yongʻinlarning ulushi (chaqmoqlardan) taxminan 7 % −8 % ni tashkil qiladi, yaʼni koʻpchilik oʻrmon yongʻinlarining paydo boʻlishi inson faoliyati bilan bogʻliq. Oʻrmon yongʻinlari qishloq aholisi va yovvoyi tabiat uchun jiddiy xavf tugʻdirishi mumkin.
Yongʻinning tabiati va oʻrmon tarkibiga koʻra oʻrmon yongʻinlari yer yongʻinlari, toj yongʻinlari va tuproq yongʻinlariga boʻlinadi. Katta oʻrmon yongʻinlarining oʻrtacha davomiyligi 10-15 kun, yonish maydoni 450-500 gektar.
Qor boʻroni[
Blizzard (boʻron, boʻron) — yer yuzasidan koʻtarilgan qorning shamol tomonidan koʻchirilishi. Rasmiy meteorologik stansiyalarda qor, qor boʻroni va umumiy boʻron qayd etiladi^]. Baʼzi mualliflar bulutlardan tushgan va hali yer yuzasiga tegmagan qorning shamol tomonidan boshqariladigan shaklini boʻron deb hisoblashadi^[15]. Ular chavandoz boʻronini — shamolda qor yogʻishini, qor parchalari havo oqimi bilan birga yer yuzasiga tegmaguncha harakat qilganda, harakatsiz qoladi. Rasmiy ob-havo stansiyalarida boʻronlar kuzatilmaydi.
Tarixdagi eng kuchli qor boʻronlari:

• 
  1888-yilgi Buyuk qor boʻroni 4 kun ichida 400 kishining hayotiga zomin boʻldi. Nyu-Yorkdagi qor koʻchkilarining balandligi 6 metrga yetdi.
  
• 
  1972-yilda Eronda qor boʻroni 4000 kishining oʻlimiga olib keldi^[16].
  
• 
  2008-yil Afgʻonistonda qor boʻroni.
  

Doʻl[
Doʻl — yomgʻirning bir turi. Doʻl — oʻlchamlari millimetrdan bir necha santimetrgacha boʻlgan sharsimon yoki tartibsiz shakldagi muz zarralari (doʻl). 130 mm va ogʻirligi taxminan 1 kg boʻlgan doʻl toshlari mavjud. Doʻl toshlari kamida 1 mm qalinlikdagi shaffof muz qatlamlaridan iborat. Doʻl odatda issiq mavsumda kuchli kumulonimbus bulutlaridan tushadi.
Doʻl qishloq xoʻjaligiga katta zarar yetkazadi, ekinlar va uzumzorlarni buzadi.
Tabiiy ofatlarning oldini olish[

• 
  Voqea sodir boʻlgan faktlar va sabablarni diqqat bilan oʻrganish kerak.
  
• 
  Hukumatlar xavf omillari haqida maʼlumot toʻplash va tarqatish ustida ishlashi kerak.
  
• 
  Hukumatlar yer va koʻchmas mulk bozorlarining ishlashini taʼminlashi kerak — bu holda mulk narxlari xavf omillarini aks ettiradi va yashash joyini tanlash va zarur profilaktika choralarini tanlashga yordam beradi.
  
• 
  Hukumatlar zarur infratuzilmani yaratishi va uning sifatini saqlab turishi kerak. Asosiy obyektlar roʻyxati juda uzun boʻlmasligi kerak — xarajatlar foyda bilan mutanosib boʻlmaydi.
  
• 
  Jamoatchilik nazoratini taʼminlovchi ijtimoiy institutlar rivojlanishiga ko‘maklashish zarur. Ijtimoiy institutlari yaxshi faoliyat ko‘rsatayotgan mamlakatlar falokatlarning oldini olishda ko‘proq muvaffaqiyat qozonmoqda.
  
• 
  Tabiiy ofatlarning oldini olishga qaratilgan gumanitar yordam ulushini oshirish uchun xayriyani rivojlantirish kerak.
  
• 
  Xususiy va davlat koʻrishi kerak boʻlgan choralarini uygʻunlashtirish kera