Tavakkalchilikkabo’lganmunosabat
Tavakkalchilikni butunlay yo’qotib bo’lmaydi , lekin kamaytirish mumkin.Hamma narsa tavakkalchilikni firma rahbari qanday boshqara olishida qoladi.
Insonlartavakkalchilikgaborishgatayyorligibilanbir-biridanfarqqiladi. Insonlartavakkalchilikgaborishgatayyorligibo’yichauchturgabo’linadi: tavakalchilikka borishgamoyilinsonlar, tavakkalchilikka borishgaqarshi, ya’nimoyilemasvatavakkalchilikkabefarqqaraydiganinsonlar.
Tavakkalchilikka befarq qaraydigan inson shunday inson hisoblanadiki, kutiladigan daromad berilganda, u kafolatlangan natija bilan tavakkalchilik bilan bog’liq natijalarni tanlashga befarq qaraydi.
Tavakkalchilikka moyil bo’lgan inson, shunday inson hisoblanadiki, kutiladigan daromad berilganda u kafolatlangan natijaga ko’ra tavakkalchilik bilan bog’liq natijani ustun ko’radi.
1.2.Sug’urtaningiqtisodiymoxiyativaaxamiyati.
Sug’urtaniijtimoiymunosabatlartarixiykategoriyalaridanbiridir. U jamiyatqurilishining ilk davrlaridanyuzagakelib, asta-sekinijtimoiyishlabchiqarishningajralmasxamroxigaaylandi. Sug’urtaiborasiningbirlamchima`nosi"qo’rquv" ("strax") so’zibilanbog’liqdir. Mulk egalaribir-birlaribilanishlabchiqarishmunosabatlarigakirisharekanlar, mulkningsaqlanishiga, tabiiyofatlar, yong’in, o’g’irlikvaijtimoiyxayotningboshqako’zdatutilmaganxavfxatarlarinatijasidayaksonbo’lishiyokiyo’qotilishiganisbatanqo’rquvxisetganlar. Ijtimoiyishlabchiqarishningtavakkalchilikxarakteribumulkegasivatovarishlabchiqaruvchiningmoddiyfarovonligiuchunxavotirlanishningasosiy
sababchisidir. SHuasosdamoddiyzararnimanfaatdormulkegalario’rtasidabirgalikdaqoplashg’oyasiyuzagakeldi. Rivojlanganjamiyatsharoitidasug’urtamulkchilikningbarchashakllarini, korxonalar, tashkilotlar, fuqarolardaromadlarivaboshqamanfaatlariximoyasiningasosiyvositasigaaylandi. Sug’urta - ishlabchiqarishmunosabatlariningzaruriyelementidir. U ijtimoiyishlabchiqarishjarayonidagimoddiyzararlarniqoplashbilanbog’liqdir. Normal ishlabchiqarishjarayoniningmuximshartiuninguzluksizligivato’xtovsizligixisoblanadi. Ishlabchiqarishningdoimoyangilanibborishiinsonlarningbarchaijtimoiy-iqtisodiyformatsiyalarda, shujumladanrivojlanganjamiyatdaxammavjudextiyojlariniqondirishuchunzarurdir.
Agardaijtimoiyishlabchiqarishjarayonitabiiyofatlaryokiboshqafavqulotdaxodisalarningsalbiyoqibatlarita`siridato’xtasayokibuzilsa, u xoldajamiyatavvaloturlixiloldiniolishkaratilgantadbirlariniamalgaoshirishga, mabodoularko’zlangannatijanibermasa, u xoldaetkazilganmoddiyzararniqoplashga, ishkuchiniishlabchiqarishning normal sharoitlariniqaytatiklashgamajburbo’ladi.
Insonvatabiato’rtasidagiqaramaqarshilikbilanasoslanganijtimoiyishlabchiqarishningtavakkalchilikxarakteri, birinchinavbatda, tabiiyvaboshqaofatlarningsalbiyoqibatlarinioldiniolish, bartarafqilishxamdaetkazilganzararniyuzagakeltiradi. Bu ob`ektivmunosabatlarinsonlarningerishganxayotdarajasinisaqlabqolishgabo’lgan real vamavjudextiyojiniaksettiradi. Mazko’rmunosabatlarnialoxidaxususiyatlarajratibturadivaularningyig’indisiijtimoiyishlabchiqarishningsug’urtaviyximoyalashiqtisodiykategoriyasinitashqiletadi. Sug’urtaiqtisodiykategoriyasifatidamoliyakategoriyasiningtarkibiyqismixisoblanadi. Ammo, moliyato’laligichadaromadlarnitaqsimlashbilanbog’liqbo’lsa, sug’urtaesafaqatginaqaytataqsimlashmunosabatlariginaqamraboladi.
Sug’urtaningxususiyatlariniolibboruvchibelgilarniquyidagichakeltirishimizmumkin:
Sug’urtada to’satdan, oldindan ko’zda tutilmagan va yozib bo’lmaydigan xolatlar, ya`ni sug’urta xodisalari extimoli mavjudligi bilan asoslanuvchi qayta taqsimlash pul munosabatlari yuzagakeladi:
Sug’urtada ko’rilgan zararni sug’urta ishtirokchilari, ya`ni sug’urtalanuvchilar o’rtasida qoplash amalga oshiriladi. Zararni bunday qoplash usuli zarar ko’ruvchi xo’jaliklar soni sug’urta ishtirokchilari sonidan kam bo’lishi extimolligiga asoslanadi, ayniqsa ishtirokchilar soni etarlibo’lganda.
Zararni bunday qoplashni tashqil qilish uchun maqsadli yo’naltirilgan sug’urta fondi tashqil qilinadi. Bu fond sug’urta ishtirokchilarining bazalari xisobidan shakllantiriladi. Sug’urta fondining mablag’lari faqatgina uni tashqil qilganlar o’rtasida ishlatiladi, sug’urta bazasining xajmi esa xar bir qatnashchining zararni qoplashdagi ulushini bildiradi. SHuning uchun, sug’urta qatnashchilarining doirasi qanchalik keng bo’lsa, sug’urta bazasining xajmi shuncha oz va sug’urta xam samaralibo’ladi.
Sug’urta zararni qoplashni xududiy birlik va ma`lum vaqt davomida amalga oshirishni ko’zda tutadi. Bunda yil davomida sug’urtalanuvchilar o’rtasida sug’urta fondini xududlar bo’yicha samarali qayta taqsimlash uchun etarli katta xudud va sug’urtalashga tegishli ob`ektlar talabqilinadi.
Sug’urtaningiqtisodiymoxiyatigauningfunktsiyalarimoskeladi. Sug’urtaningto’rttafuntsiyasimavjud:
Tavakkalchilik
Oldiniolish
Jamg’arish
Nazorat
Tavakkalchilik funktsiyasining amal qilishi davomida sug’urta ishtirokchilari o’rtasida bo’lishi mumkin bo’lgan sug’urta xodisalari oqibatlari bog’liq pul shaklidagi qiymatning qayta taqsimlanishi ro’y beradi.
Oldini olish funktsiyasi sug’urta fondi mablag’larining bir qismi xisobidan sug’urta tavakkalchiligini kamaytirish bo’yicha tadbirlarni moliyalashtirishga yo’naltirilgan kamaytirish bo’yicha tadbirlarni moliyalashtirishga yo’naltirilgan. Xayot sug’urtasida sug’urta kategoriyasi kredit kategoriyasi bilan xayotni ma`lum muddatgacha sug’urtalash shartnomalari bo’yicha mablag’larni jamg’arishda ancha yaqinlashadi. Xayot sug’urtasi orqali pul mablag’larini jamg’arish oilaviy sharoitida sug’urtaviy ximoyaga bo’lgan extiyoj bilan bog’liqdir.
Sug’urtaning nazorat funktsiyasi sug’urta fondining ka`tiy maqsadli shakllantirilishi va uning mablag’laridan tug’ri foydalanishidan iborat. Mazko’r funktsiya yuqoridagi o’z-o’ziga xos funktsiyalardan kelib chiqadi va konkret sug’urta munosabatlarda ular bilan birga namoyon bo’ladi. Sug’urta ixtisoslashtirilgan sug’urta tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Ularning faoliyat doirasi ichki, tashqi yoki aralash sug’urta bozorlarini qamrab olgan bo’lishi mumkin. SHu bilan birga rivojlangan sug’urta bozori sharoitida xam davlat ichkarisida, xam chetda amalga oshirilishi mumkin. Busug’urtanin
1.3. Sug’urta turkumlashtirish asoslari.
Sug’urta munosabatlarining turlichaligining tartibga solish va o’zaro bog’liq yagona tizimini shakllantirish uchun sug’urtani turkumlash zarurdir.
Sug’urtanisoxalargabo’lishasosidaularningob`ektlaribo’yichafarqlanishiyotadi. Bu omilgamosravishdabarchasug’urtamunosabatlariyig’indisinito’rttatarmoqgabo’lishmumkin.
Mulkiysug’urta
SHaxsiysug’urta
Javobgarlik sug’urta
Tadbirkorlik tavakkalchiliklarisug’urtasi.
Mulkiy sug’urta ob`ekti bo’lib moddiy qiymatliklar xisoblanadi. SHaxsiy sug’urtada- fuqarolarning xayoti, sog’ligi, mexnat qobiliyati. Javobgarlik sug’urtasida - ob`ekt bo’lib sug’urtalanuvchilarning turli javobgarliklari, ma`suliyatlari xisoblanadi. Tadbirkorlik tavakkalchiliklari sug’urtasida esa, ob`ekt vazifasini tadbirkorlik ishlari bo’yicha turli tavakkalchiliklar bajaradi.
Sug’urtalanuvchilarni sug’urtalovchilar bilan sug’urta munosabatlariga kirishi va sug’urtalanuvchilarga qulaylik yaratish maqsadida sug’urta tarmoqlarini konkret sug’urta turlariga bo’lish zarurati paydo bo’ladi. SHaxsiy sug’urta bo’yicha sug’urtaning quyidagi turlari amalga oshiriladi: xayotni aralash sug’urtasi, o’lim xolati va mexnatga layoqatsizlikni sug’urtalash, bolalar sug’urtasi, qo’shimcha pensiya sug’urtasi, baxtsiz xodisalar sug’urtalash va boshqalar. Javobgarlik sug’urtasi bo’yicha kreditni yoki boshqa qarzlarni qaytara olmaslikdan sug’urtalash, yuqori xavf-xatar manbalari egalarining fuqarolik javobgarligi sug’urtasi va boshqalar. Tadbirkorlik tavakkalchiliklari sug’urtasi dastgoxlarni to’xtab qolishi, savdodagi to’xtalishlar natijasida zarar ko’rish yoki foyda olmaslik sug’urtasi, ya`ni texnika texnalogiyalarni qo’llash tavakkalchiliklari sug’urtasi kabi turlarga bo’linadi. Majburiysug’urtaturlari, shartlarivauniamalgaoshirishtartibiO’zbekistonRespublikasiVazirlarMaxkamasitomonidanbelgilanadi. Tomonlarningxoxish-irodasigamuvofiqamalgaoshiriladigansug’urtaixtiyoriysug’urtaxisoblanadi. Ixtiyoriysug’urtaningshartlaritomonlarningkelushivigaasosanbelgilanadi. Sug’urtalanuvchivasug’urtalovchiningxuquqlarixamdaburchlari, shuningdekxarbirsug’urtaturlariningshartlaritegishlisug’urtashartnomalaribilanbelgilabko’yiladi.
1.4. Boshqaruvilmidatavakkalchiliktushunchasivauningnazariyjihatlari
Umumjahon amaliyotida qabul qilingan tadbirkorlik va ishbilarmonlik faoliyati to„g„risidagi qonunchilik hujjatlarida tadbirkorlikka mulkiy mas‟uliyat va o„zining tavakkalchiligi bilan amalga oshiriluvchi, daromad olishga yo„naltirilgan fuqarolar va ular guruhlarining mustaqil, tashabbuskor faoliyati deb ta‟rif beriladi.
Ko„p hollarda tadbirkorlik mustaqillik, tashabbuskorlik, mas‟uliyatlilik, faol izlanuvchanlik, jo„shqinlik va chaqqonlik kabi xislatlar bilan tavsiflanadi.
Bu xislatlarning yagona jamlanmasi iqtisodiy faoliyatga xos bo„lib, to„liq asosli holda tadbirkorlik yoki biznes deb ataladi. Tadbirkor uzluksiz ravishda mehnat yutuqlarini ta‟minlash uchun o„z hatti-harakatlarini takomillashtirib boradi, chunki yutuqlar ishlab chiqarish texnologiyalari va tovar sifatini o„zgartirishga, narx, iste‟molchilar doirasi va boshqa ko„plab omillarga bog‟liq bo„ladi.
Muammolaryechiminingturliyo„llarinitopish, tanlashvao„zgartirishfaqatmuqobilvariantlarmavjudligidaginamumkinbo„ladi. Shu sababtadbirkorlikningzaruriyshartiizlanishdavaturli-tumanlikholatidaiqtisodiyfaoliyatningusullarini
tanlasherkinligidanamoyonbo„ladi. Biznesnitavakkalchiliksiztasavvuretishmumkinemas.
Tavakkalchilikningkuchayishi - bumohiyatantadbirkorlikerkinliginingaksibo„lib, buninguchuno„zigaxosto„lovhamdir. Bozormunosabatlarisharoitidayashabqolishuchuntexnikaviyyangilanish, dadillikvajo„shqinharakatgatayaniladi, buesao„znavbatidatavakkalchiliknikuchaytiradi. Demak, bundantadbirkortavakkalchilikdanqochmasligi, balkiuningdarajasinibaholaybilishivatavakkalchiliknipasaytirishmaqsadidauniboshqarabilishilozimligikelibchiqadi.
Ishlabchiqarishningbarchasohalarida, ayniqsakichikbiznesvaxususiytadbirkorlikdatavakkalchilikholatinio„rganishfoydanioshirishgakengimkoniyatyaratadi. Sobiqittifoqdaboshqarishvaiqtisodiyotnazariyasidatavakkalchilikvoqeligigamutlaqoe‟tiborberilmagan. Shu sababliiqtisodiyotkattayo„qotishlargauchragan.
Yuqoridata‟kidlanganidek, mamlakatimizningmustaqillikkaerishishi, bozormunosabatlarigao„tishiiqtisodiyotgaoidfanlarturkumiga “risk” – tavakkalchiliktushunchasiningkiribkelishigasababbo„ldi.
Hozirgikunda, respublikamizuniversitetvainstitutlaridaumumiy “risk menejmenti” bilanbirqatordatarmoqvasohatavakkalchiliklari ham alohida fan sifatidao„qitilmoqda.
Mavjudadabiyotlardatavakkalchilikningxislat, xususiyatvaelementlariobyektivvasubyektivjihatlari, o„zaromunosabatlarivamazmuninianglashturlichatavsiflangan.Tavakkalchilikningmohiyatito„g„risidagixilma-xilfikrlarko„phollardabuhodisaningserqirraligi, amaldamavjudxo„jalikfaoliyatiqonuniyatlaridauningto„liq tan olinmasligi, shuningdek real iqtisodiyamaliyotdavaboshqaruvfaoliyatidayetarlichaqo„llanilmasligibilansharhlanadi.
Bundantashqaritavakkalchilik - bubir-birigamoskelmaydigan, ba‟zidahattoqarama-qarshi real holatlaryig‟indisidaniboratmurakkabjarayondir.
Tavakkalchiliktushinchasirustilidagi “risk” so’zigaekvivalentsifatidaolinadi.
Endi “risk” toifasidagitushunchaganisbatanmavjudba‟zi-biryondashuvlarniqarabchiqamiz.
Shunisidiqqatgasazovorki, maxsuslug„atlarda (falsafa, harbiy, iqtisodiyvah.k.z.) “risk” tushunchasiumumanuchramaydi. U hattokattasovetensiklopediyasivaSovetensiklopediklug„atiningoxirginashrlarida, beshtomlifalsafiyensiklopediyavafalsafiyensiklopediklug„atdahamda “Ilmiy-texniktaraqqiyotlug„ati” vaboshqalarda ham uchramaydi. Tahlillaradabiyotlarda “risk” to„risidagitushunchagaomadsizlikyokixavf-xatarga (xavf-xatarholati) imkoniyatdeganta‟rifkengtarqalganliginiko„rsatadi. Iqtisodiyadabiyotlarda ham shundayholko„zatiladi.Jumladan, “Moliyaviymenejment” kitobidaungaquyidagichata‟rifberiladi: “Risk - tavakkalchilik - bubashoratqilinayotganvariantlarganisbatandaromadololmaslikyokizararlarningpaydobo„lishehtimoliyatidir. “Zamonaviybiznesdatavakkalchilik” kitobida: tavakkalchilikkama‟lumbirishlabchiqarishvamoliyaviyfaoliyatniamalgaoshirishnatijasidaqo„shimchaxarajatlarningpaydobo„lishiyokidaromadningolinmasligihamdatashkilottomonidano„zresurslariniyo„qotishehtimolliginianglash deb ta‟rifberiladi2.Yuqoridakeltirilganbarchata‟riflardan: “tavakkalchiliknixavf-xatar, zararko„rishholati” - deganxususiyxislatiniajratibko„rsatishmumkinbo„ladi. Lekinkeltirilganta‟riflartavakkalchilikningbarchamazmunivamohiyatinito„liqifodalayolmaydi.
“Tavakkalchilik” ta‟rifinito„liqbelgilashuchun, oldin “tavakkalchilikvaziyati” tushunchasigata‟rifberishimizkerak, chunkibubevosita “tavakkalchilik” atamasimazmunibilanuzviybog‟liqdir.
Biz ruslug„atidaqabulqilingan “risk” so„zini “tavakkalchilik” deb tarjimaqildik. Bu atamagayanaekvivalento„zbektilida «qaltislik» va «risk»nio„ziniishlatishkerakdeganfikrlar bor. Chunki «Tavakkalchilik» so„zi «Risk»nito„lamazmuninio„zbektilidaifodalayolmaydi. Kelajako„zbektilidaqaysiso„znitanlashniko„rsatibberar. «Vaziyat» tushunchasi u yokibufaoliyatuchunimkoniyatyaratuvchiturliholatvashart-sharoitlarjamlamasiningbirikuvi deb ta‟rifberishmumkin. Bundayholdavaziyatmazkurfaoliyatiniamalgaoshirishuchunimkoniyatyaratishyokiungato„sqinlikqilishimumkin.
Har xilvaziyatturlariichida, tavakkalchilikvaziyatialohidao„rintutadi.Aksariyatiqtisodiyjarayonlarniamalqilishvarivojlanishinoaniqlikya‟nimavhumlikelementlargatayanadi. Bu esabirxilyechimibo„lmaganvaziyatlarniyuzagakelishigaasosbo„ladi.
Agar u yokibuvaziyatniehtimoliyatidarajasinimiqdorvasifatjihatdananiqlashimkoniyatimavjudbo„lsa u tavakkalchilikvaziyatibo„ladi.
Tavakkalchilikvaziyatlardan «chiqishuchun», subyekttanlovo„tkazadivauniamalgaoshirishga harakat kiladi. Tavakkalchiliktushunchasinianglashaynanshujarayondao„zifodasinitopadi. Subyektningfaoliyatrejasiesabujarayontavakkalchiliktushunchasinianglashdao„zifodasinitopadi. Amalga oshirishga harakat qilishuchunqarortanlovibosqichidabo„lganidek, amalgaoshirishbosqichida ham mavjudbo„ladi.Buvaboshqahollardatavakkalchilikkonkretziddiyatlarninoaniqvaziyatdarivojidagiqarama-qarshiintilishlariorqaliamaliyyechiminitopishusulibilansubyekttomonidannoaniqliklarniolishmodeliniifodalaydi. Bundaysharoitda «Bozorvatavakkalchilik» kitobidakeltirilgan «tavakkalchilik» tushunchasiningta‟rifianchato„liqifodalanadi. Tavakkalchilik- buomadsizlikholatidavaqtinchatanlovgaqadarbo„lganholdan ham yomonvaziyatdabo„lishimkoniyatimavjudbo„lganidatanlovsharoitidaamalgaoshiriluvchifaoliyat (xatti-harakat)dir. Bu ta‟rifdaomadsizlikxavf-xatarholatibilanbirqatorda, alternativlik (muqobillik) kabixislat ham ishtiroketadi.
Bizningfikrimizchatavakkalchilikninganchato„liqta‟rifi «Tavakkalchilikvauningjamiyathayotidagiroli» kitobidaberilgan.
Tavakkalchilik- bumuqarrartanlovvaziyatidaginoaniqliklarnibartarafetishbilanbog„liqjarayondako„zlangannatijalargaerishishomadsizlikvamaqsaddanchekinishehtimolinimiqdorvasifatjihatdanbaholashimkoniyatimavjudholdagifaoliyatidir.
«Tavakkalchilik»- hodisasidauningmohiyatinitashkiletuvchivao’zarobog’liqbo„lganquyidagiasosiyelementlariniajratibko„rsatishmumkin:
-tanlanganmuqobillikni (alternativni) amalgaoshirishmaqsadidako’zlaganmaqsaddanchekinishmumkinligi;
-ko„zlagannatijagaerishishningehtimolligi.
-ko„zlaganmaqsadgaerishishuchunishonchsizlik (ishonchningyo‟qligi)-muqobillikninoaniqsharoitdagitanlovniamalgaoshirishbilanbog„liqmoddiy, ma‟naviyvaboshqayo„qotishlarningmavjudligi.
Tavakkalchilikningmuhimelementlaridanbiributanlanganmaqsaddanchekinishehtimoliniborligidir. Bundayholdagifarqlanishijobiyvasalbiyxislatdabo„lishimumkin.
Ko’rsatibo’tilganelementlar, ularningo’zarobog’liqligivao’zarota‟sirchangligitavakkalchilikningmazmunmohiyatidanamayonbo„ladi.
Shu bilanbirqatordatavakkalchilikgauningmohiyatinianglashimkoniniberuvchibirqanchaxislatlarxosdir.
Tavakkalchilikkauningmohiyatinianglashimkoniniberuvchixislatlar:
1.Qarama-qarshilik (zidlik)
2.Alternativlik (muqobillik)
3.Noaniqlik (mavxumlilik)
Qarama-qarshililik- tavakkalchilikningmuhimxislatlaridanbiribo„lib u turliqarashlardanamoyonbo„ladi.
Tavakkalchilik- faoliyatiningxilma-xilliginiifodalarekan, birtomondantanlovmuqarrarlikvaziyatidavanoaniqliksharoitidaligimurakkabuslublarbilanumumahamiyatgamoyilnatijalarniolishgayo„naltirilganbo„ladi. Shu bilanbirqatorda u konservatizm, do„g„matizm, qoloqlikkabijamiyattarakkiyotgaruhiyto„siqlarnibartarafetadi. Tugamoqbo„luvchiruhiyto„siqlarnibartarafetadivayangiistiqbollifaoliyatturlarinijoriyetishgaqarshilikjamiyattaraqqiyotigatormozqiluvchilargaqarshimuvoffaqiyatnita‟minlashgayo„naltirilganyangiistiqbollifaoliyatturlarinijoriyetishgatashabbuskorijtimoiyeksprimentlarniyangig„oyalarniamalgaoshirishnita‟minlaydi.
Tavakkalchilikningbuxususiyatimuhimiqtisodiy, siyosiyvama‟naviyruhiyoqibatgasababbo„ladichunki u jamiyatvatexnikataraqqiyotinita‟minlaydi, jamoatchilikningfikrlashdoirasigaijobiyta‟siretadi. Ikkinchi
tomondan, tavakkalchilikavaityurizm, valyuntarizm, subyektivizimga, ijtimoiytaraqqiyotnitormozlashgaolibkeladi.
Tavakkalchilikningqarama-qarshitabiatimavjudtavakkalharakatlarningto`qnashuvidanamoyonbo„ladi. Masalan u yokibuharakatniamalgaoshirishuchunmaqbulyo„lnitanlagankishio„zinitavakkalishqilgan deb hisoblasa,
boshqaodamlartomonidan u ehtiyotkorlik, har qandaytavakkalchilikdanxolisyokiaksincha deb baholashmumkin.
Tavakkalchilikningmuqobillikxususiyatiikkivaundanortiqvariantdagiimkoniyatlaryo„nalishlarharakatlarorasidano„zigamos - keluvchivariantni
tanlashzaruratidankelibchiqadi. Tanlovimkoniyatiningmavjudbo„lmasligi, tavakkalchilikholatiniinkoretadi. Qayerdagitanlovbo„lmasa u yerdatavakkalharakatdagivaziyatyuzagakelmaydi, demaktavakkalchilikmavjudbo„lmaydi.
Tavakkalvaziyatninganiqmazmunigabog„liqxoldaalternativlikturlidarajadamurakkablikgaegabo„ladiva u turliusullardahaletiladi. Agar oddiyvaziyatlardatanlovamalgato‟plangantajribavaichkixis-tuyg„ugaasoslansa, murakkabvaziyatlardaqo‟shimchamaxsususulvauslublardanfoydalanishzarur. Tavakkalchiliknimavjudligibevositao„zmazmunshakliningxilma-xiligibilanfarqlanuvchinoaniqliklarbilanbog„liq.
Tavakkalchilikningbuxislatigatavakkalchilikmanbaalarinio„rganayotganimizdabatafsilto‟xtalamiz. Bu erda biz faqat «tavakkalchilik»niishonchsizvabirxillikniinkoretuvchinoaniqlikni «bartarafetish»usullarisifatidaqarabchiqamiz.
Tavakkalchiliknibuxislatigae‟tiborniqaratishimizningmuhimligishundaniboratki u noaniqlikningobyektivvasubyektivmanbaalariniinkoretadivaboshqaruvjarayonlariniamaldaoptimallashtiradi, qolaversa gap qandaydir
noaniqliklarnito„liqbartarafetishustidaemas (amaldamumkinbo„lmagan), balkiratsionalalternativnitanlashmaqsadidatavakkalchiliknihisobgaolishzaruratiustidaketmoqda.
Tavakkalchilik- bumumkinbo„lgannoaniqliklardama‟lumhajmdagifaoliyatnibajarish, ya‟nibajariladiganishlarnatijasigazararyetkazuvchi har xilziyonlaryokikattahajmdadaromadolishimkoniyatidir3.
Ko„phollardatadbirkorma‟lumbirtavakkalasosidaishlabchiqarishgamajbur. Majburiytavakkalchilikdatavakkalchilikniboshqarishuchunmumkinbo„lgannoaniqliklarnibartarafetishgaintilinadi. Iqtisodiyotningbozormunosabatlarigao„tishida talab vavataklifmunosabatlariorasida ham ma‟lumbirtavakkalchilikgatayaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
