Mavzu: Tokning magnit maydoni. Magnit maydon induksiyasi. Magnit oqimi. Amper kuchi. Lorens kuchi
Download 434.91 Kb. Pdf ko'rish
|
6 дарс
Maruza matni Reja: 1. Moddalarning magnit xossalari. 2. Ferramagnitlar. 3. Axborotlarni magnit usulida yozish. Tabiatdagi barcha moddalar beistisno u yoki bu darajada magnit xossalariga egadir. Shuning uchun ham, magnit maydoniga ioylashtirilganda holatini o'zgartirmaydigan moddalar rnavjud emasdìr. Aksincha, magnit maydoniga joyìashtirilgan moddalarning o'zi shunday maydon manbai bo'lib qoìadi. Shu ma'noda barcha moddalarning magnetiklar deb atash qabul qilingan. Hozirgi vaqtda ixtiyoriy moddani tashkil qilgan elementar zarrachalar elektronlar, protonlar. neytronlar, alom va molekularning magnit xossaga ega ekanligini aniqlagan. Bunda yadro zarrachalari: proton, neytronlarning magnit xossalari elektronnikidan 1000 marta kichik bo'lganligi uchun, har qanday moddaning magnit xossasi atomdagi elektronlarning magnit xossalari bilan xarakterlanadi. Elektronning qator xossaiaridan biri - elektronning atrofida elektromagnit maydonning mavjudligidir. Bu maydonning elektr tashkil etuvchi elektr zaryadi e=l,6 10 -19 Kl bilan, magnit tashkil etuvchisi esa alohida kattalik spin (yoki Pmsptn - spin magnit momenti) bilan xarakterlanadi. Ikkinchi tomondan, elektronning yadro atrofidagi orbital harakatlanishidan hosil bo'ladigan magnit maydonni xarakterlash uchun elektronning orbital magnit momenti tushunchasi kiritiladi. Elektronning orbital magnit momenti R morb orbital tok harakatini (bunda e elektron zaryadining aylanish chastotasi), orbitani S=r 2 yuzasi (bunda r- orbitaning radiusi)ga ko'paytmasiga tengdir: P morb =I orb S= e v r 2 Orbital magnit momenti P m ning yo'nalishi parma qoidasi bilan aniqlanadi. Magnetiklarning magnitlanganlik darajasini xarakterlash uchun magnitlanish vektorì tushunchasi kiritiladi. Magnetiklarning magnitlanish vektorì deb, uning hajm birlìgiga mos kelgan atomlarining natijalovchi magnit momentiga miqdor jihatdan teng bo'lgan fizik kattalikka aytiladi: i m P I 1 bunda N magnetikning v hajmidagi atomlar soni. HB sistemasidagi magnitlanish vektorining o'ichov birligi m A m Am V P I m / / / 1 3 2 Tashqi magnit maydonga kiritilgan magnetikdagi magnit maydonning induksiya vektori B vakuumdagi magnit maydonning induksiyasi B bilan magnetikning magnitlanishi natijasida hosil bo'lgan ichki magnit maydonning induksiyasining vektor yig'indisiga tengdir: ich B B B 0 Oxirgi formuladan quyidagi munosabatni hosil qilamiz: 0 0 1 B B B B ich bundagi B/B 0 nisbatni birliksiz kattalik bilan belgilaymiz: Bu m kattalikga magnetiklarning nisbiy magnit singdiruvchanligi bolib, u quyidagicha ta'riflanadi Magnetikning nisbiy magnit singdiruvchanligi deb, undagi magnit maydonning induksiyasi vakuumdagidan necha marta farq qilishini korsatuvchi kattalikka aytiladi. Masalan, vakuum va havo m=l, chunki bu muhitdagi ichki magnit maydon induksiyasi nolga teng, ya'ni B ich =0. Eksperimental tekshirishlardan ma'lum boidiki, turli moddalarning nisbiy magnit singdiruvchanligi vakuumnukidan katta ham, kichik bo'lishi mumkin ekan.. Nisbiy magnit singdiruvchanligining qiymatiga qarab moddalar uch gruppaga bolinadi. Nisbiy magnit singdiruvchanligi vakuumnikidan birozgina kichik bo’lgan ( maydon hosil bo'ladi. Bu ichki magnit maydonning B ich tashqi maydonmkiga B 0 qarama-qarshi yo'nalganligi uchun butunlay moddalarga diamagnit moddalar yoki diamagnetiklar deyiladi. Nisbiy magnit singdiruvchanligi vakuumnikidan birozgina kattaroq bo'lgan ( 1) moddalar tashqi magnit maydonga joylashtirilganda u maydonni kuchaytiradigan yo'nalishda ichki magnit maydon hosil boladi. Bu ichki maydonning B ich induksiyasi tashqi maydonning B 0 bilan parallel yo'nalganligi uchun bunday moddalarga paramagnit moddalar yoki paramagnetiklar deyiladi. Quyidagi jadvallarda ayrim magnetiklarning nisbiy magnit singdiruvchanligi keltirilgan: Nisbiy magnit singdiruvchanligi vakuumnikidan juda katta ( »l) bo'lgan moddalar tashqi magnit maydonga kiritilsa, tashqi maydonga nisbatan yuzlarcha va minglarcha marta katta bo'lgan icliki maydon hosil boladi. Bunday moddalarning boshlang'ich namoyandasi temir bo'lgani uchun ularga ferromagnit moddalar yoki ferromagnetiklar deyiladi Bunday moddalarga temir, cho’yan, nikel, kobalt va bir qator temir qotishmalarini misol qilib ko’rsatish mumkin. Ferromagnetiklarning tuzilishini mikroskop yordamida o’rganish shuni ko’rsatadiki, ular olchamligi 0,001 mm atrofida bo’lgan juda ko'p o’z-o’zidan magnitlashgan sohalardan tashkil topgan ekan. Bunday sohalarga domenlar deb ataladi. Har bir domenda undagi barcha atomlarning magnit momentlari bir tomonga yo’nalgan bo’ladi. Magnit maydonlari ferromagnetiklar yordamida kuchaytirish texnikada keng qo’llaniladi. Masalan, ferromagnetik yordamida solenoidning magnit maydonini kuchaytirishdan elektromagnit yasashda foydalaniladi. Solenoidga qo’yiladigan sterjen o’zak deb ataladi.Ozagi yumshoq po’latdan yasalgan solenoid elektromagnit deb. solenoid yasalgan sim esa elektromagnit chulg’ami deb ataladi. Elektromagnit ko’pincha taqasimon shaklda yasaladi. Bunday elektromagnitning sxemasi ko’rsatilgan. Elektromagnitning shunisi ajoyibki, chuIg’amdagi tokni ulash va uzish bilan magnitlash va magnitsizlash miunkin. Elektromagnitning xuddi mana shu xususiyati uning turli avtomatik qurilmalarda, masalan elektromagnit releda keng qo’llanilishiga sabab bo’ladi. Hozirgi zamon elektrotexnikasida elektromagnitlardan ko’taruvchi kranlar, telefon telegraf, elektrodvigatel, generatorlar, o’lchov asboblari va h.k. larda foydalaniladi. Ferromagnetiklarning qayta magnitlash protsessida o’z hajmini o’zgartirishi ularning muhim xossalaridan biridir. Ferromagnetiklarning bu xossasi magnitostriksiya deb ataladi. Undan ultratovush tebranishlarini olishda foydalaniladi. Buning uchun g’altakka uchi chiqib turuvi o’zak kiritiladi va g’altakka yuqori chastotali o’zgaruvchan tok beriladi Download 434.91 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling