mavzu. Yil va davrlarni aniqlash. ( soat) reja

2.5.Qadimgi Bobil, Yahudiylar, Hitoyliklar va Hind kalendarlari. Vaqtni 
hisoblashning eng qadimiysi yuqorida aytib o’tganimizdek oy hisobidir. Vaqtni oy 
bilan hisoblashni Qadimgi bobilliklar kashf etishgan. Ikkidaryo oralig'i, ya'ni Dajla 
va Frot daryolari oralig'ining qadimgi aholisidan dastlab shumerliklar, so’ngra 
barcha shu Ikkidaryo oralig'i xalqlari bobilliklar, ossuriyaliklar vaqtni oy hisobi 
bilan yuritganlar. Ikkidaryo oralig'ida er.av. 3 ming yillik o`rtalariga kelib kuchli 
shahar-davlatlar, so’ngra markazlashgan davlatlar paydo bo’lgan davrda vaqtni oy 
hisobi bilan yuritish vujudga keladi. 
Bu yerda iqlim issiq va qurg'oqchilik bo’lgani uchun aholi Dajla va Frot 
daryolari suvining ko’payishi, toshishi, kamayishi bilan bog'liq bo’lgan. Daryo 
suvi o’zgarishini hisoblash zarur sug`orish ishlarini kerakli vaqtda oldindan 
bajarish vaqtni to’g’ri hisoblash ehtiyojini keltirib chiqargan edi. Bu yerda quyosh 
nuri asosan tik turishi qattik issiq bo’lishiga olib keladi. Shu sababli ko’proq
kunduzi emas, kechasi ishlash ehtiyojini keltirib chiqargan. Demak, kechasi 
ishlovchilar oy fazalarini ham bilish lozim bo’lgan, ya'ni qachon yangi oy 
chiqadi, qancha davom etadi va hokazo.Bir oy yangi oy ko’rinishidan keyingi 
marta yangi oy ko’ringuncha davom etgan, ya'ni u 29,5 sutkani tashkil etgan. 

---

 Amalda oyning uzunligi 29 va 30 sutkadan iboratdir. Vaqtlar o’tishi 
bilan bir yilda oy 12 marta shunday bo’lgan. Bundan hisobni bobillik, 
shumerlik koxinlar 4000 yil burun tuzganlar. Lekin ular dastlabki bu hisob 
tabiatdagi yil fasllariga, daryodagi suv miqdorining ozayishi yoki 
ko’payishiga muvofiq kelmay qolgan. Buni sezgan kohinlar yilga 13-oyni 
qo’shishni lozim topib, nomuvofiqlikni tuzatganlar. 
Har sakkiz yillikning 2-chi, 5-chi va 7-chi yilida bir yilda 12 emas, 13 
oy bo’lgan.Shunday qilib, bobilliklar o’z oy kalendarlarini to’g’rilab 
tuzatishib oy-quyosh kalendariga aylantirganlar. 
Bobilliklarning hisobiga ko’ra, bir oy 29,5 sutkadan iboratdir, haqiqatda 
esa sutka 29, 5 sutkaga tengdir. Yuqoridagi farq bir yilda yig'ilib bir
sutkaning 1/3ini tashkil etgan. 
Qadimgi bobilliklarning vaqtni hisoblashda qo’llagan oy hisobi ko’plab 
xalqlar tomonidan qabul qilingan. 
Mil.avv. 2500-yilda shumerlar Oy-Quyosh kalendarlaridan 
foydalanganlar. Bobil Xammurapi (mil.avv 1792-1750) hukmronligi davrida 
nafaqat Mesopotamiyada, balki Old Osiyodagi yirik siyosiy-madaniy 
markazga aylandi. Xammurapi bir qancha islohotlar, jumladan, kalendar 
islohotini ham o`tkazib, Ikkidaryo oralig`idagi turli kalendarlarni bekor qilib, 
Ur shahri kalendarini butun Bobilda yagona rasmiy kalendar sifatida qabul 
qilindi. Bu kalendar dastlab Oy kalendari bo`lib, har bir yildagi toq oylar 
o`ttiz, juft oylar 29 kunlik 12 oydan iborat edi. Oylar shunday nomlangan: